Miejsca kultu i pamięci – krzyże

„Przeszedłszy Polskę wzdłuż i wszerz, a potem układając w pamięci najbardziej charakterystyczne typy krajobrazu polskiego – nie sposób ominąć kapliczek przydrożnych, tkwiących w otoku przyrody jak drogie kamienie w pięknej oprawie”
Tadeusz Seweryn

 

Kapliczki i krzyże najczęściej spotyka się przy drogach – wjazdach do wsi, na rozdrożach, blisko pól. Wielokrotnie obiektom kultu towarzyszą drzewa – w Stoczku Łukowskim stoi tzw. krzyż w czterech brzózkach, w Celinach Włościańskich (Gm. Stanin) przy drodze w cieniu drzewa stoi kapliczka słupowa z wizerunkiem Chrystusa Krzyże i kapliczki niejednokrotnie dostawiano w sąsiedztwie już wcześniej istniejących. I tak w Szaniawach (Gm. Trzebieszów) obok siebie stoją: krzyż drewniany i dwie kapliczki słupowe . W Zgórznicy (Gm. Stoczek Łukowski) murowana kapliczka słupowa z figurą Matki Boskiej we wnęce, z oryginalnym daszkiem towarzyszy krzyżowi z 1947 r. T. Seweryn zwrócił uwagę na fakt, iż na Podlasiu występowały pary krzyży, gdzie nowy i wysoki krzyż towarzyszył staremu, niskiemu – działo się tak gdyż „krzyże polne zmieniały swój charakter z biegiem czasu. Po zbutwieniu bowiem belki wkopywano ją powtórnie, wskutek czego malały na starość” . W latach pięćdziesiątych XX w. widok taki w Żdżarach (Gm. Łuków) uwiecznił na fotografii S. Deptuszewski . Ale spotyka się też pary krzyży podobnej wysokości, jak np. w Sięciaszce (Gm. Łuków) 
Krzyże, kapliczki i figury stoją zwykle przy kościołach. Kapliczka słupowa przed kościołem w Jeleńcu znalazła się na liście zabytków woj. lubelskiego. Przed kościołem parafialnym w Celinach (Gm. Trzebieszów) spotkać można ciekawą kapliczkę w kształcie groty z wnęką zawierającą figurę Matki Boskiej.
Obecnie zaobserwować można wystawianie kapliczek w ogródkach przed domami.

***

KRZYŻE

Krzyże rzadko są „nagie” – zazwyczaj oprócz pasyjki zawiesza się na nich obrazek z wizerunkiem Matki Boskiej, przystraja sztucznymi lub prawdziwymi kwiatami lub elementy te stawia się na ołtarzyku stojącym u stóp krzyża.
Na terenie Ziemi Łukowskiej występują drewniane i murowane krzyże rzymskie w różnych formach:

• • Prosty krzyż drewniany, pozbawiony ornamentów ozdobnych. Taka forma spotykana jest dość rzadko. Do tego rodzaju zaliczam krzyże brzozowe, które można spotkać na niektórych mogiłach powstańczych lub wojennych. W obłożonej głazami mogile wojennej przy cmentarzu w Jedlance krzyżyk brzozowy jest wetknięty wprost w ziemię. Ale już przy obelisku poświęconym ks. Stanisława Brzósce w lasach Jaty – w miejscu, gdzie miał swoją kryjówkę – brzozowy krzyż zawisł na drzewie na niewielkiej wysokości nad ziemią.  

  • 

  • Krzyż o dwóch równoległych przecznicach, zwany też 'karawaką’, krzyżem św. Zachariasza, lub cholerycznym – gdyż miał chronić przed zarazą, zwłaszcza epidemii cholery. Krzyż taki – według ryciny Z. Wasilewskiego stał w nie istniejącej już wsi Jagodne . Obecnie karawakę można spotkać w Jedlance (Gm. Stoczek Łukowski) – w tym przypadku pasyjka osłonięta została zaokrąglonym daszkiem .
  • 

    

    
    

    [Show slideshow]
  • Krzyż o ramionach zakończonych rzeźbionymi gałkami . Taka forma ozdabiania krzyży była bardzo popularna na Ziemi Łukowskiej. Jednak tylko nieliczne z takich krzyży zachowały komplet trzech gałek – najczęstszy widok to krzyż tylko z jedną gałką, czasami dwiema. Z reguły gałki na końcach ramion występują jednocześnie z ozdobami między ramionami, czasami – jak w Jarczówku – maluje się je na biało.
  • 

    

    

    

    

    
    

    [Show slideshow]
  • Krzyż z ozdobami umieszczonymi pomiędzy ramionami – to częsty widok na wsiach łukowskich. Najpopularniejszą ozdobą tego typu są promienie proste lub falowane wychodzące po dwa lub trzy z jednego kąta pomiędzy ramionami – bezpośrednio lub oparte na łukach łączących ramiona. Rzadziej spotyka się promienie rozwidlone lub kształtem przypominające gałązki. Inną formą ozdób umieszczanych między ramionami krzyża jest umieszczanie w podobny sposób małych krzyżyków.
  • 

    

    
    

    [Show slideshow]
  • Krzyż z umieszczonym na nim napisem wotywnym. Kilka takich krzyży stoi w Skrzyszewie (Gm. Ulan-Majorat, pow. Radzyński). Napisy te mają charakter proszalny. Sentencja „Boże pobłogosław nasze pola” – występuje na dwóch krzyżach postawionych 19.06.1946 i 15.06.1954 r. W Skrzyszewie występują też napisy: „Zmiłuj się nad nami” i „Niech nam Bóg pobłogosławi” .

  • 

  • Krzyż ozdobiony ornamentem. Rozpadający się krzyż Męki Pańskiej z wyrytymi nań piszczelami znajdował się przy drodze prowadzącej z Łazów (Gm. Łuków) do Jezior .
  • Krzyż metalowy lub kamienny umieszczony na murowanym cokole. W Jedlance (Gm. Stoczek Łukowski) metalowy krzyż z białą pasyjką i białymi gałkami (forma ta nawiązywała do drewnianych krzyży z rzeźbionymi gałkami, występującymi na tym terenie) umocowany jest na pomalowanym na biało stożkowatym cokole z kamieni. W Staninie na obłożonym klinkierem obelisku znajduje się metalowy krzyż upamiętniający „Obrońców Ojczyzny 1939 -1945”. W tym przypadku interesujący jest fakt, że do krzyża przybity jest trochę wypłowiały wizerunek Matki Boskiej Karmiącej, którego tematyka nie wiąże się z motywem wystawienia krzyża. W Jarczówku (Gm. Stann) – w lipcu 2008 r. stanął wysoki metalowy krzyż z prostymi promieniami wyrastającymi pomiędzy ramionami oraz trzema małymi metalowymi obręczami na zakończeniu każdego z trzech ramion, co stanowi nawiązanie do form krzyży drewnianych stawianych na tych terenach. Krzyż ten stoi na murowanym obelisku z klinkieru.

[Show slideshow]