Epidemia cholery w powiecie łukowskim w 1848 roku

 

Kolejna, po 1831 roku, epidemia cholery pojawiła się w Królestwie Polskim w 1848 roku. Tym razem dotarła na te tereny z Turcji, Wołoszczyzny i Galicji. Flisacy i przewoźnicy rzeczni przywlekli ją do Warszawy, skąd rozprzestrzeniła na dalsze obszary. Podobnie jak w 1831 roku, nie ominęła Łukowa i okolic. Tym razem prasa dość szczegółowo podawała dynamikę rozprzestrzeniania się zarazy, jednak dane nie do końca są ścisłe.

Przyczyny choroby i jej zapobieganie i leczenie
Ponieważ nadal nie znano dokładnej przyczyny choroby (przecinkowca cholery odkrył dopiero w 1883 Robert Koch) Komitet centralny o cholerze w królestwie Polskim zalecał „unikać powodów przeziębienia się, zepsucia żołądka, kąpania się w rzece, jedzenia ogórków, wszelkiego rodzaju jarzyn i fruktów surowych osobliwie niedojrzałych, kwaśnego mleka itp. doświadczenia bowiem uczą, że cholera szczególniej przywiązuje się do nieumiarkowanych w użyciu pokarmów i narażających się na przeziębienie” [1]

Twierdzono też, że zachorowaniu na cholerę sprzyjają: „szkodliwe zdrowiu wyziewy w pomieszkaniach, zaniedbanie ochędóstwa względem ciała, zbyteczne używanie napojów spirytusowych i nałogowe opilstwo, rozpusta każdego innego rodzaju, uciskające wzruszenia umysłu i niespokojność umysłu, a więc bojaźń, umartwienie, przestrach i ciągły smutek, niewywczasowanie się, zmożenie ciała zbytecznem cielesnem lub umysłowem” [2] i jako  potencjalnie powodujace chorobę należało ich unikać.
Szczególnie też polecano mieć „nieograniczoną ufność w dobroci i miłosierdziu Boga, który zsyłając nawet nieszczęścia na ludzi, ma zawsze dobro ich na celu” . zauważono jednak także szkodliwość upustu krwi.

Ówczesna prasa podawała dość szczegółowo postępowanie w przypadku zachorowania, jednak dotyczyło to głównie Warszawy, gdzie organizowano specjalne szpitale dla zakażonych i wzmocniono opiekę lekarską i felczerską. Trudno jednak porównywać sytuacje epidemiologiczną dużego miasta do prowincji, gdzie dotarcie z pomocą lekarską było zdecydowanie bardziej utrudnione, a wręcz niemożliwe. [3]

Alternatywne metody leczenia
Ponieważ epidemia z 1848 roku była kolejną, która nawiedziła w krótkim czasie Europę, na podstawie szeroko zakrojonych obserwacji i prób leczenia, próbowano znaleźć cudowne lekarstwo na tą chorobę i wytłumaczyć jej przyczynę. Niektórzy dopatrywali się jej związku z prawami galwanizmu. Zalecano więc „starać się utrzymać w stanie normalnym stosunki polarne w  organizmie” przez między innymi nacierania go flanelą, a także noszenia na gołym brzuchu wełnianego pasa, nacieranie skóry roztworem soli. [4] We Francji próbowano stosować trójchlorek węgla [5]
Stosowano też wyciąg z wroniego oka, który zawierał strychninę.

Cholera w guberni lubelskiej
W 1845 roku doszło do nowego podziału administracyjnego Królestwa Polskiego. Z 8 do 5 zredukowano ilość guberni.Do guberni lubelskiej należały: Lublin i powiat lubelski, Krasnostaw i powiat krasnostawski, Hrubieszów i powiat hrubieszowski, Janów i powiat zamojski, Siedlce i powiat siedlecki, Łuków i powiat łukowski, Biała i powiat bialski, Radzyń i powiat radzyński. Największą śmiertelność – aż 70% zanotowano w powiecie łukowskim, najmniejszą – 29% w powiecie bialskim. Aż 67% chorujących zmarło w Janowie, najmniej, bo jedynie 12% spośród chorych zmarło w Białej.

W guberni lubelskiej, podczas tej epidemii ( do 21 lipca 1849 roku) zachorowały 16272 osoby, z których 6948 zmarło. Śmiertelność na tym terenie wyniosła 43,53%.[6]

 

Cholera w powiecie łukowskim
 Powiat łukowski znalazł się w guberni lubelskiej a jego granice ze strony wschodniej stanowiła linia Wisły (na wysokości Góry Kalwarii aż do Bobrownik), od północy linia Parysów, Stoczek,Biardy, Zembry od wschodu za Trzebieszowem, Ulanem, a od południa na linii Oszczepalin, Adamów, Grabów, Moszczanka.Do powiatu łukowskiego należały m.in. Garwolin, Żelechów, Łaskarzew, Ryki, Ulan.

 

 

 

 

Pierwsza osoba w powiecie łukowskim zachorowała w okresie od 6 do 9 września, a w Łukowie pomiędzy 20 a 27 września zachorowało 10 pierwszych osób. Wcześniej cholera grasowała już m.in. w powiecie lubelskim, bialskim i krasnostawskim. Nie wiadomo skąd epidemia przyszła w okolice Łukowa – czy z terenów przywiślańskich, czy z wymienionych wcześniej powiatów.
Podczas analizy dostępnych danych zauważyć można zdecydowanie większą ilość zachorowań w Łukowie niż w całym powiecie. Widać jednak także zdecydowanie mniejszy odsetek zgonów w mieście, niż na prowincji. Prawdopodobnie większa zachorowalność wynikała z większej gęstości zaludnienia w mieście, a co za tym idzie większej łatwości zarażenia. Mniejsza śmiertelność mogła wynikać z większej dostępności do opieki medycznej.

Łączna liczba zachorowań w powiecie w 1848 wyniosła 335 osoby, z których zmarło 235, co stanowi 72,53%* (inne źródła podają smiertelność rzędu 70%) W Łukowie na 601 zachorowań zmarły 194 osoby, co stanowi 32,27%. [7]  Dla porównania w Siedlcach w 1848 roku zachorowały 522 osoby, z których 167 zmarło. W powiecie siedleckim na 1187 chorujących zmarło 549 osób.

 

 

Na terenie powiatu pojawiały się jeszcze pojedyncze przypadku cholery w 1849 roku (w okresie 2-9 września 1849 zachorowało 8 osób, z których 3 osoby zmarły) jednak nie miały już one charakteru epidemii.

 

W ciągu trzech miesięcy 194 mieszkańców Łukowa zmarło w wyniku cholery (na 520 zgonów wśród ludności katolickiej i żydowskiej), co stanowi 37,3%. Podobnych obliczeń nie można wykonać dla terenu całego powiatu ponieważ brakuje danych statystycznych odnośnie ilości zgonów w poszczególnych parafiach

 

Niestety, podobnie jak podczas poprzedniej epidemii, prowadzący księgi metrykalne księża nie odnotowywali przyczyn zgonów. Jedynie w nielicznych przypadkach ( Adamów, Tuchowicz, Łaskarzew) przy kilku nazwiskach jako przyczyna zgonu podana jest cholera.

ZMARLI NA CHOLERĘ W PARAFIACH POWIATU ŁUKOWSKIEGO W 1848 ROKU
Parafia	Imię i nazwisko	Data zgonu
Adamów	Paweł Szelągowski	21 październik 1848
Adamów	Agnieszka z Maciejewskich Jóźwikowa	20 październik 1848
Tuchowicz	Magdalena Stefaniak	13 październik 1848
Tuchowicz	Jan Stefaniak	16 październik 1848
Tuchowicz	Rozalia Stępniak	22 październik 1848
Tuchowicz	Katarzyna Ponikowska	24 październik 1848
Tuchowicz	Agnieszka Polak	26 październik 1848
Tuchowicz	Katarzyna Wiąckiewicz	31 październik 1848
Tuchowicz	Katarzyna Jakubiak	1 listopad 1848
Łaskarzew	Marianna Kowalska	b.d.
Łaskarzew	Szymon Kowalski	b.d.

 

 

 

[1] Warszawska Gazeta Policyjna 233/1848

[2] Nauka o powodach do cholery, o środkach do zapobieżenia wybuchnieniu choroby, o znakach pojawiajacej się choroby o pierwszej pomocy dla chorych na cholerę
[3] rada lekarska;  Nauka poznawania i leczenia cholery dla nielekarzy

[4] Czetyrkin R., Myśli o cholerze, oparte na prawach galwanizmu R. Czetyrkina.
[5] Tygodnik Petersburski 80/1848

[6] Kurjer Warszawski;47/1849
[7] Warszawska Gazeta Policyjna

Księgi Urzędu Stanu Cywilnego z parafii Łuków, Adamów, Wojcieszków, Okrzeja, Tuchowicz, Stanin, Stoczek, Wilczyska, Serokomla, Trzebieszów, Radoryż i okręgu bóżniczego w Łukowie z roku 1848, indeksy ksiąg metrykalnych sporządzone przez Garwolińską Grupę Indeksacyjną www.garwolin.org