Żołnierze RKU Łuków polegli w bitwie pod Jeżowem

W lipcu bieżącego roku staraniem Instytutu Tarnogórskiego i Muzeum Instytutu wydałem książkę p.t. „Cmentarz Wojenny 30 Dywizji Piechoty w Jeżowie” z serii Studia nad Dawnym Wojskiem, Bronią i Barwą Nr.34(42)/2024. Została ona poświęcona żołnierzom W.P. poległym w bitwie pod Przyłękiem ( pod Jeżowem), która miała miejsce dnia 9 września 1939 roku. Według obecnego stanu po dwóch rewitalizacjach cmentarza ( pod koniec lat 1950. oraz w roku 2006) na cmentarzu Wojennym w Jeżowie jest 208 płyt nagrobnych, w tym tylko 96 płyt zostało położonych prawidłowo, czyli dane na płycie odpowiadają pochówkowi w tym miejscu. Prawidłowy opis mogił usytuowanych na cmentarzu w VII rzędach umożliwiły mi dokumenty pozyskane z PCK w Warszawie, takie jak wykazy i listy poległych, dane o pochowanych oraz spisy żołnierzy podczas ekshumacji i w miejscach ich pochówków.

Cmentarz w Jeżowie – lata 50. XX wieku – z archiwum Tadeusza Lostera

Cmentarz w Jeżowie – lata 50. XX wieku – z archiwum Tadeusza Lostera

Tych 208, a faktycznie 207, poległych to w większości żołnierze 30 Poleskiej Dywizji Piechoty. W skład jej wchodził 82 Syberyjski Pułk Strzelców im. T. Kościuszki stacjonujący w Brześciu, 83 Pułk Strzelców Poleskich im. R. Traugutta stacjonujący w Kobryniu, 84 Pułk Strzelców Poleskich stacjonujący w Pińsku a III batalion w Łunińcu oraz 30 Poleski Pułk Artylerii Lekkiej stacjonujący w Brześciu i Łunińcu. Na początku lutego 1938 roku dowódcą dywizji został gen. bryg. Leopold Cehak. 23 marca 1939 roku 30 D.P. została zmobilizowana w ramach mobilizacji alarmowej i przewieziona w okolice Szczercowa w województwie łódzkim wchodząc w skład utworzonej Armii „Łódź”. 31 VIII oddziały 30 DP obsadziły brzeg Warty a 1 IX walcząc wycofały się za linię Warty. Dnia 2 IX po zaciętych walkach o Działoszyn Armia Łódź opuściła linię Warty i Widawki. W nocy z 2 na 3 września 30 DP obsadziła pozycje obronne na rzece Widawce pod Szczercowem utrzymując je do 7 września. Tego dnia dywizja wycofała się do rejonu Woli Cyrusowej gdzie toczyła tam ciężki bój Wołyńska BK trwający aż do nocy. Nie mogąc wytrzymać ciągłego naporu Niemców, 30 DP rozpoczęła odwrót do lasów Brzezińskich staczając 9 września krwawy bój pod Przyłękiem koło Jeżowa.

Dr Andrzej Wesołowski w książce „30 Poleska Dywizja Piechoty” wydanej przez EDIPRESSE Polska w 2018 roku napisze:

…W myśl zarządzeń dowódcy GO gen. Cehak zamierzał przejść w nocy z 8 na 9 IX do lasów przyłęckich, gdzie 30 DP pozostać miała do południa następnego dnia. Nocą 82 i 83pp zaczęły wycofywać się za Mrogę, osiągając lasy przyłęckie we wczesnych godzinach rannych 9IX. Rankiem 9 IX oddziały niemieckiej 18 DP podeszły do Jeżowa. W straży przedniej posuwał się wzmocniony 30pp. O godz. 9.15 II batalion tego pułku, dowodzony przez majora Gerharda von Bistrama, znajdujący się na wysokości zachodniego skraju miasteczka, otrzymał rozkaz skręcenia na północ w celu oczyszczenia lasów przyłęckich, gdzie miały być „jakieś rozproszone oddziały polskie”. Był to początek najkrwawszego boju, jaki 30DP stoczyła w kampanii wrześniowej. …. Zginął dowódca 83 pp płk dypl. Adam Nadachowski oraz trzech dowódców batalionów. Poległo i odniosło rany wielu oficerów, podoficerów i szeregowych. Jednym z powodów tak ciężkich strat, oprócz ognia artylerii, było użycie przez Niemców do zwalczania nacierających, obok ciężkiej broni piechoty, licznych działek ppanc. 563 dyw. Ppanc. I 1/18 dyw. Ppanc. Reszta oddziałów 30 DP, która późnym wieczorem 9 IX przeprawiła się przez Rawkę pod Suliszewem i obsadziła wschodni brzeg Rawki, stanowiła równowartość zaledwie 2-3 batalionów piechoty z dywizją artylerii i pododdziałami rozpoznawczymi. 83pp przestał chwilowo istnieć jako jednostka organizacyjna.

W artykule „Bój 30 dyw. Piechoty pod Jeżowem – 9-9-1939” żyjący w tym czasie uczestnik bitwy żołnierz 83 p.p. Lech Paszkowski w Tygodniku Polskim nr 47 z 9.11.1980 roku napisze: … nie była to mała potyczka, na polu bitwy padło z obu stron prawie 350 zabitych i od 700 do 1000 rannych. W następnym 48 nr „T.P.” z 13.12.1980 r. w zakończeniu tego artykułu kpt. Eugeniusz Śmiałowski napisze: Ogólnie straty polskie w walce pod Jeżowem i Słupią wyniosły 231 poległych, pochowanych przede wszystkim na cmentarzu jeżowskim ( 208 żołnierzy) a reszta w Słupi. (Na cmentarzu w Słupi znajduje się zbiorowa mogiła z napisem „Polegli w obronie Ojczyzny – Zbiorowa mogiła żołnierzy W.P. poległych w bitwie pod Jeżowem i Słupią – Wrzesień 1939”.

Grupa oficerów i podoficerów 83pp. Dedykacja na odwrocie: „Kochanej Rodzinie na pamiątkę z wojny rok 1939. Kpr. Wacław Drążek, dzień 4 IX 1939.” Zbiory A.Wasilewskiego – źródło: A. Wesołowski; 30 Poleska Dywizja Piechoty

*Obremski Stanisław
– strzelec – 84pp, RKU Łuków, rocznik 1909, zamieszkały Łuków

* Gostałek Stanisław
– strzelec – 83pp. Dp RKU Łuków, rocznik 1909,M katolik, ur. 1909, posiadał tabliczkę śmierci, uwagi: tabliczkę śmierci wraz z zaświadczeniem o śmierci wydano dn.15.05. 1940r / podpisał Jan Świerczak /

* Dudziński Stanisław
– strzelec – 83 pp, RKU Łuków, rocznik 1912

* Wołodko Michał
– strzelec – 84 pp, RKU Łuków, rocznik 1911, katolik, posiadał tabliczkę śmierci. Uwagi: tabliczkę śmierci zabrał szwagier Kałdun Stanisław z Komarówki Podlaskiej, tejże gminy. pow. radzyńskiego, woj. lubelskie.

* Babiuk Bronisław
– strzelec – 83p.p. ( wymieniony na liście strat żołnierzy 84 p.p. przyp. -T.L.), RKU Łuków, rocznik 1913.

* Borecek Stefan
– strzelec …., RKU Łuków, rocznik 1905, pochowany Jeżów na polu Nielepkowicza Aleksandra. Tabliczkę (śmierci) tożsamości przyniósł Karner Jan s. Stanisława dnia 21.07.1941r.

* Rosa Julian
– strzelec – 83pp, RKU Łuków, rocznik 1910, katolik, syn Wojciecha i Rozalii, , Podczas ekshumacji znaleziono przy poległym: tabliczkę śmierci i zaświadczenie przedsiębiorstwa młynnego.. Dnia 9.04. 1940 roku tabliczkę śmierci i zaświadczenie zamieszkania Zarz. m. Stoczka z dnia. 22.VI.1939 nr. Z/r/28/30 wydano żonie Mariannie Rosa, zamieszkałej wieś Róża Stara, gm. Prawda, pow. Garwolin, p-ta Stoczek Łukowski.

* Rossarzm (?) Bolesław
– RKU Łuków, rocznik 1915, posiadał tabliczkę śmierci

Tadeusz Loster
Autor artykułu jest też autorem książek: Kufer pełen zapachu lawendy, Cmentarz Wojenny 30 Dywizji Piechoty w Jeżowie oraz artykułów zajmujących się tym tematem

Cmentarz wojenny w Jeżowie. Fot. Jacek Kaczorowski

Tablica w kościele w Jeżowie. Fot. Jacek Kaczorowski

Uroczystości rocznicowe na cmentarzu w Jeżowie. Fot. Jacek Kaczorowski