Józef Rafał Jezierski – orędownik jedwabnictwa z łukowskim rodowodem

W 1838 r. w Warszawie ukazała się jedna z pierwszych książek popularyzujących hodowlę drzew morwowych i jedwabników na ziemiach polskich. Jej autorem był związany z ziemią łukowską Józef Rafał „z Gołąbków” Jezierski, bratanek słynnego Wulkana Gromów Kuźnicy Kołłątajowskiej – Franciszka Salezego Jezierskiego, na co dzień urzędnik Królestwa Polskiego, jeden z inicjatorów założenia plantacji drzew morwowych na warszawskim Marymoncie. Zmarł w 1864 r., a jego grób do dzisiaj znajduje się na Starych Powązkach.

Pełny tytuł ponad 200-stronicowego dzieła Jezierskiego brzmiał „Polskie jedwabnictwo czyli Na doświadczeniach oparte sposoby hodowania drzew morwowych i jedwabników w kraju Królestwa Polskiego: dla użytku mieszkańców miejskich i ludu wiejskiego”. Książka według autora miała pomóc w upowszechnieniu jedwabnictwa wśród społeczeństwa i rozwinięciu tej „korzystnej gałęzi przemysłu” na ziemiach polskich: „powodowany winną przychylnością dla współziomków moich, podjąłem pracę niniejszego pisma […] i takowe stylem prostym, zrozumiałym […] starałem się w tym sposobie ułożyć, aby je niezamożni i mało oświeceni mieszkańcy małych miasteczek a nawet i włościanie, czyli to czytając lub czytane słuchając, dostatecznie zrozumieć […] i do nich w działaniu swoim korzystnie zastosować się mogli”. Z wybranych fragmentów życiorysu Józefa Rafała „z Gołąbków” Jezierskiego wyłania się obraz ciekawej postaci o wielu zainteresowaniach, a także niestrudzonego pioniera jedwabnictwa.

Bratanek słynnego Wulkana Gromów Kuźnicy Kołłątajowskiej
Józef Rafał „z Gołąbków” Jezierski urodził się 7 września 1792 r. jako syn Wojciecha Jana Jezierskiego i Karoliny Dąbrowskiej. Jezierscy z tej linii pieczętowali się herbem Nowina i dla odróżnienia się od innych gałęzi rodziny z ziemi łukowskiej przy swoim nazwisku pisali się właśnie „Gołąbek” lub „z Gołąbków”. Wspomniany Wojciech Jan był młodszym bratem słynnego oświeceniowego publicysty i czołowego pisarza Kuźnicy Kołłątajowskiej Franciszka Salezego Jezierskiego (1740-1791). U schyłku I Rzeczypospolitej służył w wojsku, dochodząc do stopnia majora, a następnie w latach 90-tych XVIII w. objął stanowisko adwokata Sądów Głównych Guberni Wołyńskiej, przenosząc się do dóbr Stupniki na Bracławszczyźnie (teren dzisiejszej Ukrainy). Zapewne w tamtych okolicach urodził się Józef Rafał, który niewątpliwie w młodzieńczych latach bywał w rodzinnej ziemi łukowskiej, ponieważ to właśnie tam poznał swoją pierwszą żonę. W 1817 r. wziął w Łukowie ślub z pochodzącą ze wsi Role Salomeą Katarzyną Józefą Mysłowską (ur. 1790), córką Urbana Mysłowskiego. Urban Mysłowski był swego czasu sędzią ziemskim łukowskim, a także jednym z głównych urzędników Komisji Cywilno-Wojskowej Ziemi Łukowskiej, działającej w latach 1790-1792. Z akt metrykalnych dowiadujemy się, że w chwili ślubu Józef Rafał zajmował stanowisko „zastępcy inspektora skarbu wydziału drugiego w Kocku” oraz że był w przeszłości żołnierzem – „porucznikiem byłych wojsk polskich”. Czy uczestniczył w wojnach napoleońskich, tego niestety nie wiemy. Po ślubie para zamieszkuje w we wsi Role w ziemi łukowskiej, gdzie w 1818 r. rodzi im się syn Ludwik. Niestety Salomea umiera po porodzie, a Józef Rafał niebawem przeżywa kolejną tragedię – w 1821 r. w wieku zaledwie 3 lat umiera jego syn.

Przenosiny na Litwę
Po pewnym czasie Józef Rafał bierze ślub z Aleksandrą z Gieysztorów, córką Dominika Gieysztora (1762-1850), wywodzącego się ze starej litewskiej rodziny posła trockiego i uczestnika Sejmu Wielkiego oraz jednego z członków Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej – grupy zwolenników Konstytucji 3 Maja działającej do końca 1791 r. Para zamieszkuje na Litwie w dobrach należących do Gieysztorów i to właśnie tam w Wiłkowyszkach i Dydwiży w latach 1823-1831 rodzi się piątka ich dzieci. Józef Rafał kontynuuje swoją pracę urzędnika, zapewne w Wydziale Skarbowym Komisji Wojewódzkiej Augustowskiej.

Kariera urzędnicza w Warszawie
Cała rodzina prawdopodobnie w latach 30-tych XIX w. przenosi się do Warszawy, zamieszkując przy ul. Pańskiej. Józef Rafał rozwija swoją karierę urzędniczą w jako pracownik ówczesnego Rządu Gubernialnego Warszawskiego. Jego miejscem pracy był pałac znajdujący się aktualnie przy placu Bankowym 3/5 w Warszawie, a więc obecna siedziba Prezydenta m.st. Warszawy. Warto wspomnieć, że w tym budynku w latach 1829–1831 jako aplikant tej samej Komisji pracował sam Juliusz Słowacki. Być może nasz krajan widywał się z nim w pałacowych korytarzach?

Plantacja drzew morwowych na Marymoncie
O tym, że równolegle z pracą urzędnika Józef Rafał cały czas zajmował się jedwabnictwem, przekonuje nas informacja z „Kuriera Warszawskiego” z kwietnia 1851 r.: „W willi Grossów za Marymonckimi rogatkami, obecnie zasadzają 12,000 sztuk 5-letnich drzewek morwowych, w zamiarze hodowania jedwabników. Wspólne dogodności ze strony nabywcy Grossowa radcy handlowego Pana Alexandrowicza i znanego z pism o jedwabnictwie p. Jezierskiego (z Gołąbków), rokują pomyślne wypadki; a jeżeli to zjednoczenie nie osiągnie zamierzonych korzyści, natenczas z pewnością twierdzić będzie można, że pod naszym słońcem jedwabnictwo łożonych trudów nie wynagrodzi”. Z kolei „Gazeta W. Xięstwa Poznańskiego” (nr 167 z 20 lipca 1851 r.) donosiła: „Rok bieżący kto wie czyli kiedyś nie będzie stanowił znakomitej ery w historii naszego przemysłu, a zwłaszcza w tak ważnej jego gałęzi, jaką jest hodowanie jedwabników. Wymieniam tu […] niejako symptomaty wzbudzającego się życia na tej drodze, a mianowicie założenie plantacji drzew morwowych w majętności W. Alexandrowicza pod Marymontem, za wspólnym staraniem właściciela gruntu oraz autora nader praktycznego dziełka o jedwabnictwie krajowym, Jezierskiego, niezmordowanego pracownika już od lat kilkunastu w tej części”. Warto wspomnieć, że w owym czasie na Marymoncie mieścił się także Instytut Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa, pierwsza szkoła rolnicza na ziemiach polskich, z której pośrednio wywodzi się dzisiejsza Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego. Można więc przypuszczać, że plantacja drzew morwowych Jezierskiego, którą ekscytowała się prasa, była zakładana przy udziale pracowników lub uczniów tejże szkoły. Drzewka, które znalazły się w Grossowie, zostały zapewne przesadzone z plantacji Jezierskiego w Czersku, istniejącej do 1850 r. Wiemy o tym, ze wzmianki w „Gazecie Codziennej” z 1858 r., opisującej Czersk: „Pod górą zamkową, w obrębie miejskim, nad jeziorem, jest posiadłość prywatna, zwana Łochowszczyzna, mająca kilka włók gruntu. Była ona przez lat kilka, do końca września 1850 r., w posiadaniu p. Jezierskiego, obecnie w Warszawie zamieszkałego, gorliwego miłośnika jedwabnictwa i autora pism w tym względzie w naszym języku; hodował on tu jedwabniki i uprawiał morwy. Cały ogród, pod samą górą zamkową, był morwami zasadzony, które pan Jezierski zabrał po sprzedaniu tej posiadłości”.

Niestety efekt wysiłków Józefa Rafała był raczej marny. W niecałe 20 lat od publikacji jego książki i 4 lata po założeniu wspomnianej plantacji na Marymoncie, „Kurier Warszawski” w numerze 82 z 1855 r. przytacza dość wymowną refleksję swojego czytelnika o stanie przemysłu jedwabniczego na ziemiach polskich: „nikt więcej nad jedwabnictwem w naszym kraju nie pracował, jak Pani Ogińska w Siedlcach; Pani ta miała na swoje rozkazy czas i pieniądze, a z całego usiłowania wszystkich Dam, jakie towarzystwo Hetmanowej, w Siedlcach składały, była para rękawiczek z jedwabiu krajowego, które ofiarowano Królowi Stanisławowi Augustowi […]. Pan Jezierski z Gołąbków, od lat 20 i pisał i sadził tysiące tysięcy morwy w mieście Czersku i na Grossowie, własności Radcy Handlowego Józefa Alexandrowicza, a nic dotąd w jedwabnictwie nie dokazał, choćby tyle przynajmniej, aby za trudy był wynagrodzony”. Istotnie, próżno szukać doniesień o sukcesach Józefa Rafała na tym polu, oprócz wzmianek w kolejnych książkach o jedwabnictwie doceniających jego dzieło z 1838 r.

Józef Rafał „z Gołąbków” Jezierski, emerytowany urzędnik umiera 5 stycznia 1864 r. i zostaje pochowany razem z żoną (zmarłą kilka lat wcześniej) na Starych Powązkach.

Jego grób do niedawna był całkowicie niewidoczny i przykryty przez gąszcz krzewów.

Inskrypcja na nagrobku brzmi:

TU SPOCZYWA OBOK ŻONY SWEJ

JÓZEF RAFAŁ JEZIERSKI

UR. D. 7 WRZEŚNIA 1792

+ D. 5 STYCZNIA 1864 R.

POZOSTAŁE SIEROTY

PROSZĄ O ZDROWAŚ MARYA

ZA DUSZE RODZICÓW

ORZ SIOSTRY LEOKADYI JEZIERSKIEJ

UR: D: 15 KWIETNIA 1828

+ D: 19 CZERWCA 1866 R.

Warty odnotowania jest fakt, że po śmierci Józefa Rafała ogłoszona została licytacja należących do niego ruchomości: mebli, garderoby, bielizny, pościeli, biblioteki i innych przedmiotów. Może to sugerować, że wieloletnie zaangażowanie na rzecz rozwoju jedwabnictwa doprowadziło rodzinę Jezierskiego do trudnej sytuacji materialnej.

Paweł Jezierski
————————————————————————————————————————————-

Paweł Jezierski, autor strony www.kanonik-jezierski.pl. Pasjonat historii ziemi łukowskiej. Mieszka w Warszawie. Aktualnie pracuje nad stworzeniem monografii Jezior i Gołąbek, z których pochodził m.in. Franciszek Salezy Jezierski.