Translokacja stanińskiego kościółka
Drewniany kościół pw. Trójcy Świętej w Staninie przez ponad 260 był nieodłącznym elementem architektonicznym wsi a przez ponad 235 lat stanowił centrum życia duchowego parafii. W 2009 roku świątynię przeniesiono do Pratulina,gdzie pełni funkcję ośrodka dokumentacji i muzeum Męczenników Podlaskich.
Literatura podawała, że kościół w Staninie powstał on w 1747 roku staraniem kolatora Jana Załuskiego i miejscowego proboszcza Szymona Dziewulskiego.
Jednak jak podaje Jan Maraśkiewicz w artykule „Translokacja kościoła pw. Trójcy Świętej ze Stanina do Pratulina”, w 1747 kościół został jedynie przebudowany. Prawdopodobnie Załuski wykorzystał istniejący już obiekt i zmienił go w część prezbiterium nowego kościoła i dobudował do niej nowy trójnawowy korpus. Było to łatwo widoczne w układzie podwalin, sposobie osadzenia belek łuku tęczowego.
Na podstawie dokładnej analizy architektonicznej zachowanego budynku można opisać wygląd poprzedniego kościoła ufundowanego przez Wilczewskich. Jak pisze Maraśkiewicz „świątynia ta, założona została na wydłużonym i trójbocznie zamkniętym od wschodu prostokącie, usupełnionym o także wydłużony prostokąt zakrystii dostawionym od jej południowej ściany. Nakryte belkowym stropem jednoprzestrzenne wnętrze doświetlały cztery okna”.
Dlatego też można przypuszczać że Jan Załuski z istniejącego kościoła stworzył prezbiterium i dobudował trójnawowy i trójprzęsłowy korpus, z bali sosnowych. Całość została pokryta stropem belkowym.
Po stronie zachodniej umieszczono podwieszany chór, wsparty na dwóch słupach.
Pierwszy remont polegający na położeniu nowych podwalin i podłogi oraz wymianie zewnętrznej stolarki wykonano w 1802 roku.
Ok. 1877 roku świątynia została rozbudowna o skarbiec, a trzy lata później przeprowadzono jej gruntowny remont.
Kolejna reparacja – w 1905 roku, spowodowała znacząca zmianę wyglądu kościółka – został on odnowiony i przedłużony od zachodu o dwa kolejne przęsła. Zmieniono szalunek w całym budynku. Usunięto frontowy przedsionek ustawiono ganek.
W 1927 roku wymieniono gont na dachu i blachę na wygnaturce, a szalunki zewnętrzne pokryto pokostem.
W 1948 wymieniono podwaliny, dwa lata później gont zmieniono na ocynkowaną blachę i odnowiono wnętrze.
W 1966 roku stanińską świątynię wpisano w rejestr zabytków.
Kościół był orientowany (ołtarz znajdował się „ku wschodowi”). We wnętrzu znajdowała się tęczowa belka z krzyżem. od strony północnej znajdowała się zakrystia a przy niej wydłużony skarbiec. Wyposażenie stanowiły ołtarz główny, dwa ołtarze boczne i ambona
W latach 80-tych XX wieku podjęto decyzję o budowie nowej świątyni w Staninie. Od tego czasu zaniechano jakichkolwiek robót remontowych w istniejącym kościele.
Stan techniczny budynku ulegał stopniowemu pogorszeniu. Blacha uległa korodacji, wystąpiło ugięcie więźby dachowej, uszkodzenie stropów i podłóg oraz stolarki okiennej.
Kościół w Staninie w 2009 roku
W latach 2007-2008 dzięki staraniom Jana Maraśkiewicza przy wsparciu ówczesnego biskupa diecezji siedleckiej powstał pomysł translokacji stanińskiej świątyni do Pratulina.
Projekt został poprzedzony inwentaryzacją konserwatorską, ekspertyzami technicznymi i mykologicznymi.
Wytyczne konserwatora zakładały odtworzenie bryły z 1747 roku, jednak dokładne odtworzenie tego obiektu skutkowałoby nieproporcjonalnością korpusu nawowego w porównaniu z innymi częściami świątyni. W związku z tym zalecono dodanie do cześći XVIII-wiecznej połowy długości dobudówki z XX wieku, tak by elewacje boczne korpusu rozczłonkowywały trzy okna. Część ścian, z uwagi na zły stan techniczny została uzupełniona konstrukcją wieńcową. Zalecane odtworzenie bocznych krucht wiązało się z rezygnacją z odtworzenia skarbca.
Z tego też powodu parafianie stanińscy dobrze pamiętający swój kościół zauważają różnice między świątynią stojącą w Staninie i w Pratulinie.
Translokacja
Zgodę na translokację świątyni wydał w maju 2008 roku Wojewódzki Konserwator zabytków. Prace rozbiórkowe rozpoczęto w kwietniu 2009 roku. W tym samym czasie przygotowywano miejsce na kościół w Pratulinie.
Rozbiórka świątyni
Wnętrze rozbieranego kościoła
Po rozebraniu i przewiezieniu kościoła w miejsce docelowe przystąpiono do odbudowy. Odtworzono sygnaturkę i zrekonstruowano zachodnią część korpusu, założono szalunki zewnętrzne i uzupełniono stolarkę okienną. dach pokryto gontem. W kolejnych latach wybudowano chór, wykonano podłogi, wykonano konserwację drzwi, zabezpieczono i wyeksponowano oryginalne podmurówki pratulińskiej cerkwi.
Martyrium Pratulińskie
Wnętrze Martyrium
Jak podsumowuje w swoim artykule Jan Maraśkiewicz ” translokacja na nowe miejsce przyczyniła się nie tylko do uratowania świątyni, przyczyniła się także do podniesienia wartości estetycznych i emocjonalnych sanktuarium Męczenników Pratulińskich.
***
Wykorzystano artykuł Jana Maraśkiewicza „Translokacja kościoła pw. Trójcy Świętej ze Stanina do Pratulina w Wiadomościach Konserwatorskich Województwa Lubelskiego T. 16 2014 oraz fotografie z rozbiórki kościoła w Staninie z kolekcji Agnieszki Jaroniec.
Dodaj komentarz