Dąbie – zarys dziejów
Geneza nazwy
Przed wieloma wiekami teren dzisiejszej wsi Dąbie porastały licznie występujące tu dęby. Ta cecha otaczającej przyrody dała miejscowości jej późniejszą nazwę.
Staropolskie słowo „dąbie” oznaczało „teren porośnięty dębami”. Wyrazu o takim znaczeniu używano jeszcze w XVI w.1 Dzisiaj słowo to wyszło z użycia. Jest więc typowym archaizmem.
Na przełomie wieków nazwa miejscowości wyglądała różnie. Oto jak się kształtowała: Dąmbie (1564r.), Dambye (1580r.),1 Dąbie (1626r.)2, Dąbie (1738r., 1781r., 1787r.), Dombie (1810r.-1815r.), Dąbie (1842r.), cеленіе Домбе (1876r., 1878r.), Dębie (1899r.),3 Dąbie (1880r.)4, Dąbie (1881r.)5, cеленіе Домбе (1899r.), Dąbie (1907r.), Dombie (1915r.), Dąbie (od 1921r. do dnia dzisiejszego)6.
Zarys dziejów
Pierwsze pisane źródła historyczne datują założenie Dąbia przed 1545r.7 Dąbie było od początku swojego istnienia wsią królewską. Zamieszkane przez wolnych kmieci, należało do pobliskiego Starosty Łukowskiego, który w imieniu króla zarządzał terenem.
W 1620r. mieszkaniec Dąbia Lenart Domienik z obrabianej jednej włóki wójtowskiej (ok. 18 ha) płacił 2 floreny podatku. Od komornicy, która nie miała krowy, podatek określono na 8 groszy. Z kolei inny mieszkaniec Tomek Gulaszek od poddanych króla z 14 włók ziemi (ok. 251 ha) zapłacił 28 florenów podatku. Dodatkowo z 15 włók (ok. 270 ha) należących do Starosty Łukowskiego oraz za Kapitułę Krakowską zapłacił 31 florenów podatku. Wreszcie od dwóch komornic 16 groszy.8
Włościanie z folwarku w 1650r. wnieśli skargę do Sądu Referendarskiego na Starostę Łukowskiego Bartosza Kazanowskiego i na jego dzierżawcę Pawła Bobrownickiego. W skardze zarzucano, że zgodnie z pańszczyzną wytyczną chłopi musieli wykonywać pracę, która sięgała, aż do 12 dni w tygodniu! Lustratorzy królewscy przyjechali do Dąbia i zbadali skargę. Przypuszczalnie przyznali rację wyzyskiwanym włościanom.9
Zarówno wieś Dąbie, jak i Folwark Dąbie, były traktowane, jako jednostki odrębne. W 1836r. weszły one w skład dóbr donacyjnych Dąbie i Domanice.10 Donacja Dąbie, do której należało także wiele innych wsi, na skutek decyzji cara Aleksandra II została nadana gen. Włodzimierzowi Obruczewowi w 1856r. W rodzinie własność utrzymano do 1915r.11
W 1827r. w Dąbiu było 51 domów z 274 mieszkańcami. Pod koniec wieku w 61 domach mieszkało 487 mieszkańców. We wsi Dąbie było 1721 mórg ziemi chłopskiej, zatem ok. 962 ha.12 Tę ziemię otrzymali za wykupem chłopi w wyniku uwłaszczenia carskiego z 1864r.
Pod koniec XIX w. w folwarku w Dąbiu zmieniły się porządki. W tego typu gospodarstwach po uwłaszczeniu chłopów miast pańszczyzny do pracy najmowano pracujących. Ciągle jednak folwark Dąbie był określany mianem I klasy.13 Na folwark o wielkości 717 mórg (K.F.), więc ok. 401 ha, składały się: grunty orne i ogrody – 415 mórg (ok. 232 ha), 231 mórg łąk (ok. 129 ha), 20 mórg pastwisk (ok. 11 ha), 34 morgi zarośli (ok. 19 ha), 17 mórg nieużytków i placów (ok. 10 ha).14
W 1864r. chłop ze wsi Dąbie Jan Olek w czasie trwania powstania styczniowego został aresztowany za niezłożenie przysięgi wiernopoddańczej i ucieczkę do „bandy”. Jan Olek został skazany na 15 lat katorgi w kopalniach.15
W 1864r. powstała Gmina Dąbie. Siedzibą urzędu gminy była jednak pobliska Gręzówka, ze względu na jej centralne położenie. W skład Gminy Dąbie weszły miejscowości: Biardy, Dąbie, Dąbrówka, Gręzówka, Jagodne (wysiedlone w 1953r.), Klimki, Krynka i Żdżary.16
W 1916r. w wynajętej sali rozpoczęła swą działalność szkoła. W 1918r. przeniosła się ona do budynku podworskiego. Uczyli w niej Wiktor Baka i Aniela Filipowiczówna.17
W 1923r. w Dąbiu wsi mieszkało 740 osób, zaś w Dąbiu folwarkach 109 osób.18
W kilka lat po I Wojnie Światowej w II Rzeczypospolitej przeprowadzono reformę rolną. W jej wyniku wielu niezamożnych mieszkańców wsi otrzymało dotychczas użytkowaną ziemię na własność. Miało to miejsce także w Dąbiu, gdzie na skutek tzw. parcelacji majątku państwowego przybyło drobnych gospodarzy.19 Stąd na mapie sprzed II Wojny Światowej ta część Dąbia nazywała się Dąbie Parcele.20 Dzisiaj miejsce to zwyczajowo określa się jako „Kolonie”.
W 1927r. minister spraw wewnętrznych Felicjan Sławoj Składkowski, późniejszy premier II RP, z Gminy Dąbie wyłączył wieś i kolonię Krynka oraz państwowy las Gaj.21
W 1927r. sołtysem wsi został Władysław Conio.22 W 1933r. sołtysem przez aklamację wybrano Antoniego Mirka. 3 lata później sołtysem został Leon Sadło.23
W 1926r. w Dąbiu działała uruchomiona przez Okręgowy Związek Kółek Rolniczych spółdzielnia mleczarska.24 Istniało Koło Młodzieży Wiejskiej „Siew”, które w 1932r. wystawiło dla mieszkańców wsi przedstawienie.25 We wsi działała także Ochotnicza Straż Pożarna. Powołał ją Marian Postowicz. Ochotnicy jeszcze przed wojną mieli w dyspozycji remizę strażacką.26
W 1929r. w Dąbiu kołodziejem był J. Stępniewski, kowalem E. Dębiak, artykuły spożywcze sprzedawali W. Sadło i A. Turski.27
Na przełomie kwietnia i maja 1931r. koło Stronnictwa Ludowego powstało w Dąbiu, jako jedne z pierwszych w powiecie.28 W tym samym roku w Łukowie na posiedzeniu Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Ludowych wybrano Tymczasowy Zarząd Powiatowy SL. W jego skład wszedł m.in. Jan Kulik z Kolonii Dąbie.29
W 1931r. w Gminie Dąbie obok Polaków mieszkało 10 osób narodowości żydowskiej. Nie występowali, co miało miejsce w sąsiednich gminach, Ukraińcy, Rosjanie, czy Niemcy. Źródła nie podają dokładnie, czy Żydzi żyli we wsi Dąbie. W 1933r. ludność żydowska z wszystkich miejscowości gminy podlegała terytorialnie Gminie Wyznaniowej Żydowskiej w Łukowie.30
W 1933r. w Gminie Dąbie funkcjonowało 5 szkół powszechnych.31 Szkoła działała także w Dąbiu.
Podczas II Wojny Światowej odbywało się w Powiecie Łukowskim tajne nauczanie. W wyniku konspiracyjnego podziału Dąbie znalazło się w IV Rejonie tajnego nauczania, za który odpowiedzialna była Henryka Brzozowska.32 Była ona zaangażowana w tajne nauczanie przez cały okres okupacji niemieckiej.33
Nauczyciel z Dąbia Marian Postowicz uczestniczył w konspiracyjnej działalności. Rozkazy od Marii Fedorowiczowej przywoziła mu do Dąbia łączniczka Janina Fabierkiewicz-Szyrkowa. Marian Postowicz w 1940r. został aresztowany i wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Tam zginął.34 Nauczycielka Maria Postowicz również ucząca w Dąbiu przewieziona do obozu koncentracyjnego zmarła w 1943r.35
W 1942r. mieszkaniec wsi Dąbie Stanisław Sadło za dostarczone do Łukowa żyto w ramach obowiązkowego, nałożonego przez okupanta, kontyngentu podstawowych produktów rolnych otrzymał 26 zł za 1 q zboża. Zapłata była bardzo niska, jako że na wolnym rynku cena kształtowała się na poziomie ok. 130 zł za 1 q.36
W czasie II Wojny Światowej w Gminie Dąbie, choć nie wiadomo, w której miejscowości, funkcjonowała Polska Policja Generalnego Gubernatorstwa (z niem. Polnische Polizei im Generalgouvernement). Współpracowała ona z okupantem niemieckim. Od koloru noszonych mundurów policję taką nazywano granatową.37
Pod koniec wojny zostało reaktywowane SL, także w Gminie Dąbie. GRN przykładowo składała się w całości z działaczy Stronnictwa Ludowego.38
W 1952r. w Dąbiu powstała 9-osobowa grupa antykomunistyczna. Założyli ją Mieczysław Czubaszek i Franciszek Kurek. Grupa działała do 1955r. Została wykryta przez Urząd Bezpieczeństwa. Grupa była głosem sprzeciwu przeciwko „sowietyzacji” władzy w Polsce.39
W 1954r. Gmina Dąbie została prawnie zlikwidowana. W historii samorządności istniała ona 90 lat. W 1955r. powstała nowa jednostka ustrojowa Gromada Dąbie, składająca się z kilku wsi. Gromady zastępowały dotychczasowe gminy.40 Gromadę Dąbie utworzyły 3 sąsiadujące ze sobą wsie: Dąbie, Jagodne i Żdżary.41 Gromada Dąbie działała tylko do 1959r. Po tym czasie ze względu na swój niewielki obszar została włączona do Gromady Sięciaszka.42 Gromada Sięciaszka została zlikwidowana i przyłączona do Gromady Łuków. Miało to miejsce w 1961r.43
Na przełomie lat 50-tych i 60-tych w Dąbiu uruchomiono świetlicę dla mieszkańców.44 W 1960r. w miejscowości funkcjonował sklep oraz zlewnia mleka. Gospodarze zorganizowali się w kółku rolniczym. Do dyspozycji strażaków oddano sprzęt w postaci sikawki motorowej oraz wozu ogumowanego. Dzieci korzystały z 7-klasowej szkoły. Istniała również Biblioteka.45 Także Urząd Pocztowy, który funkcjonował do 2002r.46
W latach 1961-1965 w Dąbiu powstał klub „Książki i Prasy”. Jednostka OSP dostała na wyposażenie nowy samochód. W trosce o bezpieczeństwo wybudowano zbiornik wodny. W drugiej połowie lat 60-tych zorganizowano klub.47
Stanisław Czubaszek został sołtysem Dąbia w 1975r. Funkcję objął po zmarłym ojcu, również Stanisławie, sołtysie od lat 60-tych.48 Sołtysem jest do dnia dzisiejszego.
W 1972r. Gromada Łuków została zlikwidowana, dając podstawę pod przyszłą Gminę Łuków.49 Gmina Łuków powstała 1 stycznia 1973r. Dąbie przynależy do niej do dnia dzisiejszego.
Przez wiele dziesięcioleci szkoła w Dąbiu mieściła się w podworskim budynku. Wielokrotnie modernizowana, pomimo tego znajdowała się w bardzo złym stanie. Na przełomie lat 1999-2000 rozpoczęła się budowa nowej szkoły. 1 września 2000r. zabrzmiał w niej szkolny dzwonek.50
Opracował: KRZYSZTOF FORNAL
1 Źródła dziejowe. Tom XIV: Małopolska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, opisana przez Adolfa Pawińskiego. Małopolska. Tom III, Warszawa 1886, s. 409, cyt. za: G. Gałach, Słownik…, op. cit., s. 30.
1 K. Rymut, Nazwy miast Polski, Wrocław 1987, s. 59, cyt. za: G. Gałach, Słownik nazw miejscowych gminy Łuków, Łuków 2006, s. 31
2 Rejestr poborowy województwa lubelskiego 1626 (ziemi łukowskiej 1620), cyt. za: G. Gałach, Słownik…, op. cit., s. 30.
3 K. Rymuta (red.), Nazwy miejscowe Polski. Historia, pochodzenie, zmiany, Kraków 1997, t. 2, cyt. za: G. Gałach, Słownik…, op. cit., s. 30-31.
4 F. Sulimirski, B. Chlebowski, W. Walewski, Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1880-1895, t. 1, s. 917, cyt. za: G. Gałach, Słownik…, op. cit., s. 31.
5 K. Łapczyński, O łukowskiem płaskowzgórzu i nieco o jego roślinności jawnokwiatowѐj, Pamiętnik Fizyjograficzny 1881, t. 1, cyt. za: G. Gałach, Słownik…, op. cit., s. 31.
6 Ibidem.
7 H. Szczęśniak, Dąbie – historia miejscowości, http://www.lukow.ug.gov.pl/index.php?id=105&id2=101, 23.08.2014.
8 Rejestr…, op. cit., cyt. za: H. Szczęśniak, Dąbie…, op. cit.
9 Ibidem.
10 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 2, Warszawa 1880-1914, s. 808.
11 H. Szczęśniak, Dąbie…, op. cit.
12 Słownik…, op. cit., t. 1, s. 918.
13 Ibidem, s. 917-918.
14 Słownik…, op. cit., t. 2, s. 808.
15 Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Siedlcach (dalej: WAPS), Akta Naczelnika Siedleckiego Wojennego Oddziału, sygn. 1, cyt. za: T. Krawczak (w:) R. Turkowski (red.), Łuków i okolice w XIX i XX w., Warszawa 1989, s. 62.
16 L. Zugaj, Dzieje…, op. cit., s. 7.
17 Historia szkoły, http://dabie.gminalukow.pl/cms/1888/historia_szkoly, 23.08.2014.
18 L. Zugaj, Dzieje…, op. cit., s. 18-19.
19 M. Czyrka, Powiat…, op. cit., s. 171.
20 G. Gałach, Słownik…, op. cit., s. 32.
21 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 14 marca 1927r. o zniesieniu gmin wiejskich Krasusy, Jakusze i Skrzyszew oraz o zmianie granic gmin na terenie powiatu łukowskiego w województwie lubelskiem, Dz.U. 1927, Nr 31, poz. 281, § 4.
22 L. Zugaj, Dzieje…, op. cit., s. 19.
23 Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej: APL), Akta Starostwa Powiatowego w Łukowie, sygn. 982, cyt. za: L. Zugaj, Dzieje…, op. cit., s. 22.
24 S. Zieliński, Z działalności Okręgowego Związku Kółek Rolniczych w Łukowie, Gazeta Łukowska 1926, nr 7, s. 9, cyt. za: M. Czyrka, Powiat…, op. cit., s. 57-58.
25 APL, Starostwo Powiatowe Łukowskie, sygn. 470, k. 119, cyt. za: M. Czyrka, Powiat…, op. cit., s. 248-249.
26 H. Szczęśniak, Dąbie…, op. cit.
27 Księga Adresowa Polski, Warszawa 1929, s. 509.
28 Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej: WAPL), Starostwo Powiatowe Łukowskie, sygn. 94, s. 45-53, cyt. za: J. Jachymek (w:) R. Turkowski (red.), Łuków i okolice w XIX i XX w., Warszawa 1989, s. 109.
29 WAPL, Starostwo Powiatowe Łukowskie, sygn. 94, Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne 8/31, s. 87, cyt. za: K. Jastrzębska (w:) R. Turkowski (red.), Łuków i okolice w XIX i XX w., Warszawa 1989, s. 99.
30 APL, Starostwo Powiatowe Łukowskie, sygn. 140 i 627, k. 290, cyt. za: M. Czyrka, Powiat…, op. cit., s. 113 i 291.
31 APL, Starostwo Powiatowe Łukowskie, sygn. 1018, k. 4, cyt. za: M. Czyrka, Powiat…, op. cit., s. 228.
32 S. Brzozowski, Nauczycielski ruch związkowy w powiecie łukowskim w latach 1917-1967, RON w Lublinie 1969, nr 2, s. 167, cyt. za: Z. Zaporowski (w:) R. Turkowski (red.), Łuków i okolice w XIX i XX w., Warszawa 1989, s. 267.
33 Ibidem, s. 272.
34 Wspomnienia J. Fabierkiewicz-Szyrkowej. Publikacja nieokreślona. Z. Cichosz, Obwód Armii Krajowej Łuków „Łoś”, „Wielkie Łuki”, „Maciek” 1939-1945, Łuków 2009, s. 28-29.
35 Z. Zaporowski (w:) R. Turkowski (red.), Łuków…, op. cit., s. 275.
36 Archiwum Państwowe w Siedlcach (dalej: APS), Akta Gminy Dąbie, sygn. 1032, cyt. za: Z. Cichosz, Obwód…, op. cit., s. 22.
37 APS, Akta Gminy Dąbie, sygn. 1065, cyt. za: L. Zugaj, Dzieje…, op. cit., s. 32.
38 F. Duczek, F. Gryciuk, Ruch ludowy w procesie odbudowy i powojennej normalizacji życia na Podlasiu, s. 14, cyt. za: R. Turkowski (w:) R. Turkowski (red.), Łuków i okolice w XIX i XX w., Warszawa 1989, s. 336.
39 Atlas podziemia niepodległościowego w Polsce, Warszawa-Lublin 2008, s. 160-163, cyt. za: L. Zugaj, Dzieje…, op. cit., s. 44-45.
40 Ibidem, s. 47 i 54.
41 Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie, rok 1954, Nr 15, poz. 64, cyt. za: L. Zugaj, Dzieje…, op. cit., s. 60.
42 Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Lublinie, rok 1959, Nr 9, poz. 63, cyt. za: L. Zugaj, Dzieje…, op. cit., s. 61.
43 Ibidem, s. 77.
44 APS, PGRN Sięciaszka, sygn. 18, k. 4, cyt. za: L. Zugaj, Dzieje…, op. cit., s. 76.
45 Ibidem, s. 76-77.
46 H. Szczęśniak, Dąbie…, op. cit.
47 APS, PGRN Łuków, sygn. 5, k. 7 i 17, k. 5, cyt. za: L. Zugaj, Dzieje…, op. cit., s. 79-80 i 81.
48 Ibidem, s. 152.
49 Ibidem, s. 83.
50 Historia…, op. cit.
.
Dodaj komentarz