Zapomniani powstańcy – Maciej z Rudy

Trzynaście lat temu, w 2010 roku, razem z moim przewodnikiem po powiecie łukowskim – Krzysztofem Osiakiem trafiliśmy do jego znajomego – Jeremiusza Krupińskiego. Nieżyjący już mieszkaniec Rudy, w gminie Krzywda, opowiedział nam historię krzyża stojącego na rozdrożu, tuż przy jego domu.

RODZINNA LEGENDA
Jeremiasz Krupiński twierdził, że jest pod nim pochowany powstaniec styczniowy o imieniu Maciej, a krzyż postawił jego przodek. Kiedy w latach 70. XX wieku stary krzyż spróchniał, mieszkańcy chcieli tam postawić nowy. Przyszli więc do starego Krupińskiego.
– Wy nie wiecie jak. Tu jest człowiek pochowany, tu są kości. Ja dziś nie mam czasu, przyjdźcie jutro, to to zrobimy – powiedział do nich.
Gdy przyszli rano, dołek był już wykopany. Ludzie nie uwierzyli, że jest tam mogiła. Twierdzili, że nie pozwolił im kopać, bo pod krzyżem było ukryte złoto, które sam zabrał.

Krzyż z 1972 roku stoi do dziś, jednak prawdopodobnie dzisiejsi mieszkańcy Rudy nie znają tej historii.
Wspomniany Krupiński, dzięki któremu przetrwała historia o powstańcu, to prawdopodobnie Andrzej Wacław, nazywany Waciem, urodzony w 1906 roku, a zmarły w lipcu 1972 roku (ojciec spotkanego przeze mnie Jeremiasza).

MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE
Akta zgonów okolicznych parafii (Tuchowicz, Stanin, Radoryż) milczą o Macieju poległym i pochowanym w Rudzie. Nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ nie wszystkie powstańcze zgony były zgłaszane i odnotowywane w księgach metrykalnych. Próżno też szukać informacji w znanych publikacjach autorstwa Stanisława Góry, Stanisława Zielińskiego czy innych, dotyczących przebiegu powstania. Zgon pojedynczego powstańca był za mało znaczący w skali całego wielkiego zrywu niepodległościowego.
Przeglądając Wykaz grobów oraz pomników i cmentarzy z czasów powstań narodowych 1794-1863 roku oraz polskich cmentarzy, dzielnic wojennych na cmentarzach parafialnych i mogił żołnierzy polskich, poległych w 1914-1920 roku w walkach o niepodległość Polski na terenie województwa lubelskiego z zasobów Archiwum Państwowego w Lublinie znalazłam następujący opis:
Ruda
Na miedzy polnej grób powstańca 1863r. Macieja /nazwisko nieznane/ zabitego w wywiadzie przez kozaka.

Wykaz ten jest niedatowany, jednak należy zakładać, że powstał on prawdopodobnie w latach 30. XX wieku, prawdopodobnie na podstawie wcześniejszych źródeł lub też w wyniku rozmów z mieszkańcami.

Mogiłę Macieja wymienia także Wykaz mogił i pomników z okresu powstania 1863.r. znajdujących się na terenie Województwa Lubelskiego:
Podobnie jak wcześniejszy spis, także i ten jest niedatowany.

W jubileuszowym roku 2023, w 160. lat po wybuchu powstania styczniowego, zapomniana mogiła Macieja, który spoczywa pod krzyżem, na miedzy w Rudzie, została wpisana do wydanego przez Muzeum Regionalne w Łukowie, Katalogu miejsc pamięci powstania styczniowego.