Sarnów dwór

 Dwór w Sarnowie i dobra sarnowskie położone między rzekami Bystrzycą Dużą i Małą, zwana Białowodą, otoczony pięknie położonym stawem, parkiem dworskim i pobliskim sosnowym lasem.
Właścicielem, m. in. Sarnowa w XVI w. Był Wojciech Goiski, który swój majątek wydzierżawił Mikołajowi Bilewiczowi. Pod koniec XVIII w. dobra Sarnów należały do Jana Frankowskiego. W 1818 r. na publicznej licytacji kupił je Leonard Targoński. Po śmierci Leonarda Targońskiego w dniu 15 lipca 1824 r. część jego dóbr, m.in. Sarnów przeszedł na córkę Apolonię z Targońskich Buchowiecką, małżonkę Ignacego Buchowieckiego, gospodarującego na niewielkim majątku w Gąsce, gdzie mieli dwór drewniany. Ignacy Buchowiecki wybudował ok. 1825 r. istniejący do dnia dzisiejszego dwór w Sarnowie na wzór budynku dworskiego w Gąsce.
Według Słownika Geograficznego Królestwa Polskiego i Litwy we wsi Sarnów w 1827 r. było 30 domów i 193 mieszkańców, a w 1885 r. 33 domy i 283 mieszkańców. W wyniku ukazu carskiego włościanie z Sarnowa, Kierzkowa i Szczygłów otrzymali 1050 mórg ziemi, wcześniej należących do dóbr Sarnów1.
Dwór w Sarnowie odwiedzali m.in. Teresa i Władysław Tatarkiewiczowie z synem Krzysztofem, związany wcześniej z Elizą Orzeszkową Franciszek Godlewski. W czasie wojny we wrześniu 1939 r. odwiedziła Sarnów Pola Gojawiczyńska z córką o raz Zofia Nałkowska. Ta ostatnia wspomina dwutygodniowy pobyt w Jeleńcu i Sarnowie oraz kilka godzin w Ryżkach w „Dziennikach z lat wojny”.
Powierzchnia folwarków w Sarnowie i Borowinie w 1938 r. wynosiła 1 024 ha, z tego grunty orne 546,7 ha, sady, ogrody i park 4 ha; łąki i pastwiska 47,4 ha; wody (stawy) 5 ha; lasy 308 ha; nieużytki 8,5 ha. Część z tego dużego majątku wydzielona została jako resztówka. Obejmowała ona stawy, park, sad i ogród oraz kawałek łąki i piaszczystego pola. Niemal całą resztówkę sprzedał wójt gminy Stanin. Na jej części powstało osiedle mieszkaniowe.

W wyniku reformy majątek sarnowski, oprócz lasu, został rozparcelowany między służbę folwarczną oraz bezrolnych i małorolnych chłopów. Dokumenty przydziału działek parcelacyjnych otrzymało w październiku 1944 r. 219 rolników. W listopadzie 1944 r. wszyscy pracownicy majątku w Sarnowie otrzymali wymówienie i zaczęli pracować na własną rękę. Wielu z nich porzuciło ziemię i wyjechało na Ziemie Odzyskane. Staraniem ówczesnego kierownika Szkoły Powszechnej w Sarnowie Władysława Grohmana, budynek dworski został przekazany przez Powiatowy Urząd Ziemi w Łukowie w sierpniu 1944 r. na cele oświatowe2.
Dworek w Sarnowie był systematycznie remontowany, ponieważ do 2002 r. mieściła się w nim szkoła.

(za Wielokulturowość architektury Lubelszczyzny -Politechnika Lubelska )

ARCHITEKTURA

Po bardzo skromnym dworze jaki w XV-XVII wieku mogli posiadać właściciele Sarnowa nie pozostał ślad.
W roku 1806 był tu folwark zbudowany z drzewa, kryty słomą z mieszkaniem ekonoma, a siedziba właścicieli znajdowała się w oddalonej o kilka kilometrów Gąsce. Tatarkiewicz w „Trzech dworach podlaskich” opisuje go jako „rezydencja pańska z drzewa rżniętego, murem pruskim ozdobiona, do której wchód o schodach trzech z filarami dwoma, altanę wierzchnią podpierającymi”
Dwór ten istniał jeszcze do 1931 roku, ale już wtedy był w ruinie.

Gdy Sarnów objęli Buchowieccy, wybudowali tu swoją siedzibę na wzór rodzinnego domu w Gąsce. Prawdopodobnie miało to miejsce około 1825 roku. Dwór sarnowski był połączeniem dwóch stylów – tradycyjnego budownictwa drzewnego (odzwierciedlonego zwłaszcza na zewnątrz) i architektury klasycznej, która objawiły się wewnątrz budynku.
Dwór do XX wieku zachował się w formie prawie niezmienionej.
Jest to dwór drewniany i, w przeciwieństwie do dworu w Jagodnem, nieotynkowany. Z kolumn drewnianych wzniesiono niski parterowy ganek, służący za podporę altany na pierwszym piętrze. W XX wieku ganek był oszklony, jednak pierwotnie z pewnością był otwarty.
Dwór był budowany na zrąb, narożniki były obite łatami. Oszalowana była tylko górna altana. dach był kryty gontem.
Obie fasady miały tylko dwa okna zwykłe, a dwa szerokie „weneckie”; od zajazdu szersza są okna boczne, od ogrodu sąsiadujące z środkowym gankiem.
Architektura wnętrza czyniła z dworu w Sarnowie zjawisko, jak pisał Tatarkiewicz, dość niepospolite.
Pokoje były duże i wysokie, jasne. Najszczególniejsze, że cały środek dworu, od ganku do ganku zajmowała jedna wielka sala (7mx12m), która spełniała funkcje salonu i sieni. Była ona optycznym ośrodkiem budynku.
Do niej symetrycznie z oby stron domu były rozłożone pozostałe pokoje – po cztery z każdej strony. Od zajazdu mniejszy pokój, potem większy, od ogrodu odwrotnie. Wielkość pomieszczeń nie była całkowiecie symetryczna.
Duch klasycyzmu przebijał w rozkładzie pomieszczeń. Klasyczna była tu wielka prostota i jasność układu. Drzwi były w pokojach od ogrodu na jednej osi i pokoje stanowiły tu amfiladę.

Zdjęcia z „Trzy dwory podlaskie Stanin, Jagodne, Sarnów” Władysława Tatarkiewicza

POST SCRIPTUM – SARNÓW OBECNIE

Ratunkiem do opuszczonego na początku XXI wieku dworku wydawała się być sprzedaż inwestorowi prywatnemu.
W 2012 roku na terenie parku odnowiono i wyczyszczono sadzawkę, a także remontowano budynek przy wejściu. Wydaje się, że w samym dworku nie prowadzono żadnych prac.
Do połowy 2013 roku od strony drogi ustawiono nowy, kuty płot. Prawdopodobnie nadal nie prowadzono prac przy renowacji zabytku.

Dalsze losy starego XIX wiecznego dworu zapowiadają się interesująco. Czy rzeczywiście zostanie on wyremontowany czy popadnie w dalszą ruinę ?!