Wielka Wojna – wysiedlenia z powiatu łukowskiego

W maju 1915 roku ruszyła ofensywa austro-niemiecka, która doprowadziła do przełamania frontu i do odwrotu Rosjan z Królestwa Polskiego. Wraz z wojskiem ewakuować miały się urzędy, instytucje, urzędnicy i ich rodziny. Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów wywożone w głąb Rosji miały być też cenne pod względem państwowym i wszystko co mogłoby stać się zdobyczą dla wroga.
Ewakuacją została też objęta ludność cywilna.
Pierwsze deportacje odbywały się już w drugiej połowie 1914, a na masową skalę Polacy byli wywożeni w głąb Imperium od czerwca 1915 roku.
Początkowo ewakuowani byli urzędnicy, pracownicy instytucji oświatowych, banków, pracownicy wywożonych fabryk. Później masowo wywożono zwłaszcza ludność Kongresówki – mieszkańców guberni łomżyńskiej, płockiej, suwalskiej i lubelskiej.
Gubernator lubelski Ilja Sterlingow swoim obwieszczeniem z dnia 7 czerwca 1915 zarządził ewakuację. Straszono też ludność cywilną żołnierzami niemieckimi, którzy mieli grabić, gwałcić i palić wsie.

Tymczasem to właśnie żołnierze rosyjscy otrzymali rozkaz pozostawiania po sobie pustej ziemi. Mieli palić i niszczyć wszystko, co mogłoby zostać wykorzystane przez nieprzyjaciela.
Ewakuacja ludności odbywała się tu na ogół według jednego schematu. Przed samym odejściem wojsk rosyjskich w danej miejscowości zjawiali się Kozacy, którzy wypędzali mieszkańców z ich domostw, podpalali zabudowania, a ludność pędzili przed sobą lub wywozili koleją. Niektórzy mieszkańcy uchodzili do lasów i tam czekali na odejście Rosjan.
Dla tych,którym nie udało się ukryć kresem tułaczki były m.in. gubernie mohylewska, kijowska, mińska, kałuska, twerska, moskiewska, tamborska, kazańska, penzeńska, tulska…

Bieżeńców opieką objął Centralny Komitet Obywatelski Królestwa Polskiego w Rosji i inne organizacje pomocowe.
Rolą CKO była m.in pomoc polskim jeńcom i wygnańcow, reprezentowanie interesów Polaków w Rosji i organizacja życia społecznego jednoczącego się państwa polskiego.

Niezwykle trudno dziś oszacować ilu mieszkańców powiatu łukowskiego zostało wygnanych ze swoich domów i trafiło wgłąb Rosji. Istnieją opracowania dotyczące guberni lubelskiej [1] [2], jednak nie obejmują one terenu powiatu łukowskiego, a jedynie 10 powiatów, które przed 1912 rokiem tworzyły tą gubernię.Wiadomo, że z guberni lubelskiej ewakuowano w sumie około 50 tysięcy osób

Na podstawie zachowanej w Archiwum Akt Nowych dokumentacji z zespołu Centralny Komitet Obywatelski Królestwa Polskiego [w Piotrogrodzie] podać można listę zaledwie kilkunastu uchodźców z powiatu łukowskiego

Nazwiska osób, które w 1918 przez specjalne punkty zbiorcze m.in. w Wilnie, Dźwińsku, czy Baranowiczach chciały wrócić do kraju znaleźć można w prasie z tego okresu.

Artykuł nie wyczerpuje w pełni tematu wysiedleń z ziemi łukowskiej w czasie I wojny światowej, a jedynie go sygnalizuje.

[1] Głaz Alicja; Ewakuacja ludności cywilnej z Lubelszczyzny latem 1915 r

[2] Dmitruk Stefan; Ewakuacja ludności z Królestwa Polskiego i zachodnich guberni Rosji podczas I wojny światowej