Polegli w bitwie pod Zastawiem – 2.12.1863

Bitwa pod Zastawiem 2 grudnia 1863 była jedną z najkrwawszych potyczek na ziemi łukowskiej. Według różnych źródeł zginęło  w niej, lub zostało rannych, ok 200 Polaków i około 100 kozaków. Bitwa rozciągnęła się na przestrzeni kilkunastu kilometrów, a poległych i rannych zbierała z pól okoliczna ludność. Część tych, którzy zginęli została pochowana na cmentarzach w Tuchowiczu i Staninie, inni zostali pochowani na miejscu bitwy. Niestety o miejscu pochówku na tym pierwszym cmentarzu prawdopodobnie nikt już nie pamięta. Mogiła na nekropolii w Staninie znajduje się przy głównej alei.

Na mocy zarządzenia sądowego ksiądz z miejscowej parafii sporządzał (lub nie :/ ) w księdze zgonów akt zgonu powstańców, lub wpisywał sporządzone przez sąd rysopisy poległych. Opis taki znajdujemy w księdze metrykalnej parafii Stanin:

 

 

Następujące Akta Zeyścia w liczbie trzydziestu siedmiu spisane zostały według rysopisu przez Sąd na gróncie z działaney z poległych w dniu 2 grudzień 1863 r w parafii Stanin a to na mocy zarządzenia Sądowego z dnia 24 listopada / 6 grudnia rb N 901

1.Mężczyzna wzrostu średniego budowy silnej włosów ciemnobląd dość długich – twarzy okrągłej – oczów niebieskich bez zarostu – ubrany w sukmanę chłopską czarną – ? czerwoną obszytą -? sukienny szaraczkowy – kamizelkę kratowaną czarną z guzikami o iednym rzędzie zapinanej, koszulę płócienną grubą – na szyi krzyżyk żelazny medalionik mający z wizerunkiem Matki Boskiej, a na drugiej stronie kościół oo Bernardynów w Skąpem – bez spodni, boso – lat około dwudziestu trzech

2.Mężczyzna wzrostu średniego o twarzy szczupłej pociągłej – tuszy szczpłej, włosów ciemnych dość długich – bez zarostu – oczu piwnych – ubrany w koszulę ciemną grubą – kaftanik flanelowy biały na tasiemki zawiązany, na szyi medalik mosiężny – na plecionce czarney krzyżyk z iedney a wizerunek Matki Boskiej na drugiej stronie wobrażający, bez żadnego więcey ubrania ma lat około dwadzieścia dwa

3.Mężczyzna wzrostu dobrego – budowy silney – włosów ciemnych – twarzy okragłey – bez zarostu – ubrany w burkę z kapturem, mundur zimowy z sukna grubego – mundur ciemno szaraczkowy z dragonkami koloru amarantowego – z kołnierzem stoiącym, guzikami cynowemi wyobrażającemi orły polskie – kamizelkę sukienną granatową – koszulę z płotna grubego takież spodnie, pasem wełnianym ? przepasany, na szyi krzyżyk mosiężny na czarnym sznurku lat około trzydziestu bez żadnego więcey ubrania

4.Mężczyzna wzrostu słusznego – lat około trzydziestu dwóch – włosy blond – czoła wysokiego – nos orlego, faworyty, wąsy i broda zapuszczone – ubrany w koszlę płucienną z zakładką stebnowaną gacie białe – kaftan trykotowy biały – na szyi wąski krawat czarny – jedwabny – skarpety wełniane niebieskie biało nadrobione – bez żadnego więcey ubrania – oczy niebieskie

5.Mężczyzna wzrostu słusznego lat około czterdziestu – blondyn – oczu niebieskich – twarzy okragłey – wąsy duże – ubrany w koszluę ciemną białą – na szyi krawat czarny – na guzik duży z ciemnego ? w metal oprawny zapięty – medalik z Matką Boską – krzyżyk z koronnego złota z napisem pamiątki Częstochowy, beż żadnego więcey ubrania

6.Mężczyzna wzrostu średniego – poza tym lat około trzydziestu oczu niebieskich – bez zarostu – ubrany w burkę z kapturem, mundur z sukna ? grubego z guzikami cynowemi orły polskie wyobrażaiącemi, dragonki wełniane amarantowe, z takiemiż obojówkami (?), surdut korbowy szaraczkowy z guzikami pronelowemi (?) – koszulę płocienną grubą podszytą ? burą zawieszoną – spodnie parciane – na szyi na sznurku czarnym krzyżyk żelazny, bronzowy formatu większego – szelką przepasany bez żadnego więcey ubrania

7.Mężczyzna wzrostu słusznego lat około czterdzieści pięć – twarzy okrągłey włosów ciemnych wąsy i broda krótkie blond – kości na twarzy wydatne – oczów piwnych ubrany w czapkę szaraczkową rogatą wysoką z ciemnym barankiem – mundur z sukna siwego – z dragonkami zielonemi – guzikami cynowemi orły polskie wyobrażaicemi – kamizelkę perkalinową w kwiatki z guzikami perłowey macicy o iednym rzędzie koszule płócienną grubą – spodnie parciane na szyi ? >czarny bez żadnego więcey ubrania.

8.Mężczyzna wzrostu słusznego – brunet – oczy niebieskie – lat około trzydzieści – twarz pełna bez zarostu – i wyrazu – ubrany w koszulę czarną dymową spodnie ? z czerwoną wypustką – na szyi na czarnym sznurku medlaik mosiężny z Matką Boską, bez żadnego więcey ubrania

9.Mężczyzna wzrostu słusznego lat oko trzydziestu, budowy silney, oczów niebieskich, twarzy pociągłey – ciemno blond – nosa k? – faworyty – wąsy i broda dopiero zapuszczone blond – czoła wysokiego – ubrany w mundur jak ? surdut korbowy czarny – koszule z płótna grubego – spodnie ? w kratki białe, czarne, na szyi dwa medaliki jeden krzyżyk mosiężne na ? białey bez żadnego więcey ubrania

10.Mężczyzna wzrostu średniego lat około dwadzieścia pięć budowy drobney oczów niebieskich blondyn bez zarostu ubrany w koszule i spodnie z płótna grubego, na szyi ? czarny – krzyżyk na sznurku – bez żadney więcey odzieży

11.Mężczyzna wzrostu średniego lat dwadzieścia pięć włosów ciemnych – oczów piwnych – twarzy okragłey bez zarostu nosa miernego ubrany w burkę z kapturem mundur jak inni – kamizelkę perkalikową ciemną – ? szaraczkowy sukienny – na szyi także chustka perkalikowa w deseń czerwony i czarny – koszulę płócienną – spodnie parciane furażerkę czarną z ? bez innego więcey ubrania.

12.Mężczyzna wzrostu dobrego – szatyn lat czterdzieści, budowy silney czoła wysokiego mosa orlego, wąsy i hiszpanka zapuszczone, na szyi dwa medaliki i krzyżyk metalowe – n aprawey goleni dwa dawne blizny, ręce delikatne – bez innego ubrania – oczy niebieskie

13.Mężczyzna średniego – twarzy szczupłey – włosy ciemne blond twarzy pociągłey – oczów niebieskich – wzrost mały ? – ubrany w burkę z kapturem – mundur jak inni – kamizelkę z kamlotu (?) letniego z guzikami czarnemi, rogowemi, spodnie letnie z kortu (?) siemnego na szyi medalik,. krzyżyk mosiężne, ma palcu u lewey ręki obrączka srebrna bez żadnych napisów, bez żadney odzieży – lat dwadzieścia pięć

14.Mężczyzna wzrostu dobrego , budowy drobney, włosów blond długich wąsy i broda blond małe – lat trzydzieści ubrany w ? dymowy, koszulę i spodnie z płótna grubego na szyi krzyżyk i medalik na sznurku, bez żadnego więcey ubrania

15.Mężczyzna wzrostu słusznego twarzy pełney z małym rzadkiem zarostem – blondyn budowy silney – oczów niebieskich – ubrany w burkę sukmanę z czarnemi ? kamizelkę z sukna granatowego z guzikami ? kolorowemi, na szyi szkaplerz – koszulę płócienną grubą – spodnie dymkowe amarantowe lat trzydzieści dwa bez żadney więcey odzieży

16.Mężczyzna wzrostu słusznego twarzy pełney – oczó piwnych włosów czarnych długich bez zarostu, lat siedemnaście – ubrany w kamizelkę iedwabną czarną w kratki białe z guzikami ?, czarne spodnie szaraczkowe sukienne koszulę sienką płócienną z cyframi H CH N3 szkarpety płócienne z cyframi L H: krawat iedwabny czarny w prążki różowe, mankiety na rękach wełniane brązowe w paski czerwone – przy lewym rękawie koszuli spinka z francuskiego złota – ? wyrobu rękawicznego – jak wieść niesie miał być uczniem z Warszawy – miał się nazywać podobno Karol Leniecki, bez żadnej więcey odzieży

17.Mężczyzna wzrostu dobrego – blondyn z zarostem małym- oczu niebieskich twarzy pociągłey – budowy dobrey – nosa ? zniekształconego – czoła wysokiego lat około dwadzieścia pięć – ubrany w mundur jak inni, koszulę z płótna grubego, kamizelkę z piki kolorową ciemną – na szyi medalik matki Boskiey na sznurku bez żadnego więcey ubrania

18.Mężczyzna słuszny – budowy niskiey – włosów ciemno blond – z wąsami i małą bródką, lat trzydzieści, twarzy wydatney – oczów piwnych – ubrany w koszulę z płótna grubego, bez żadney więcey odzieży

19.Mężczyzna wzrostu przedniego budowy drobney – włosów ciemnych – wąsów jasnych – oczów niebieskich – twarzy pociągłey – czoła wysokiego – lat trzydzieści dwa – ubrany w mundur jak inni – czoła wysokiego – kamizelkę perkalową w kraty czerwone, koszulę zpłótna grubego – spodnie czarne dymowe 0 na szyi krzyżyk mosiężny na czarnym sznurku -bez żadnego więcey ubrania

20.Mężczyzna wzrostu drobnego twarzy pociągłey – włosów blond – bez zarostu – oczów niebieskich – lat trzydzieści sześć – ubrany w kamizelkę płócienkową (?) w pasy czarne z ? – koszule i gatki ściągane – z płótna grubego u prawey ręki palec wskazuiący ucięty – bez żadney więcey odzieży

21.Mężczyzna lat siedemnaście szczupły – blondyn – bez zarostu oczu niebieskich w dwóch koszulach płóciennych, grubych spodniach płociennych, twarzy okragłey bez żadnego więcey ubrania

22.Mężczyzna wzrostu małego blondyn szczupły oczów niebieskich lat trzydzieści bez zarostu bez zarostu, nos orli ubrany w mundur jak inni, surdut ? beżowy, kamizelka pikowa w kraty niebieskie koszulę z płótna grubego, spodnie z sukna szaraczkowego i gacie z płótna grubego bez żadnej więcey odzieży.

23.Mężczyzna słuszny, budowy dobrey, blondyn faworyty, wąsy, broda koloru białawego duże, nos duży, oczy niebieskie, lat trzydzieści pięć, ubrany w koszule płóćienną białą, koszulę iedwabną ? w ?, spodnie kortowe koloru wypłowiałego, gacie płócienne, w górnej szczęce w prawey stronie brak zęba – podług wieści mniey więcey pewney miał się nazywać Witkowski

24.Mężczyzna wzrostu dobrego szatyn, bez zarostu lat dwadzieścia pięć twarzy okrągłey – oczu piwnych – ubrany w mundur zwyczayny – kamizelkę kamlotową w jednym rzędzie guzików zamurowaną, spodnie szaraczkowe – koszule i gatki płócienne – bez żadney więcey odzieży

25.Mężczyzna wzrostu średniego – lat dwadzieścia cztery blondyn – bez zarostu twarzy okrągłey – oczów niebieskich – nosa grubego – ubrany w mundur jak inni – ? płócienkowy czarny, koszulę płócnienną i kamizelkę perkalikową na ? czarnym bez żadney inney odzieży

26.Meżczyzna słuszny lat dwadzieścia pięć – włosów ciemnych – bez zarostu – nosa ? budowy silney, oczów niebieskich, ubrany w mundur, palto kortowe koloru bronzowego, koszulę płócienną na szyi ? – bez żadnego więcey ubrania

27.Mężczyzna wzrostu dobrego twarzy pociągłey lat dwadzieścia cztery włosów ciemno blond bez zarostu – oczów piwnych – ubrany w mundur jak inni – koszulę i gacie z płótna grubego – na mundurze sukmanę włościańską

28.Mężczyzna lat dwadzieścia trzy, wzrostu średniego- budowy dobrey – blondyn – oczów niebieskich – ust szerokich – bez zarostu, ubrany w koszulę i gacie płocienne, kaftan barchanowy niebieski, nic więcey

29.Mężczyzna wzrostu średniego – twarzy pociągłey – lat dwadzieścia dwa – oczów niebieskich – włosów ciemno blond – ubrany w mundur jak inni, koszulę i spodniahc płóciennych z kamizelką korkową na krapianą – na tle buraczkowym, halsztuk, bez żadney więcey odzieży

30.Mężczyzna słuszny – lat dwadzieścia pieć – budowy silney blondyn bez zarostu, oczy niebieskie – twarz okrągła w mundurze jak inni, koszuli i spodniach płóciennych, kamizelkę kortową nakrapianą na tle buraczkowym halsztuk bez żadney więcey odzieży

31.Mężczyzna wzrostu średniego – budowy szczupłey lat dwadzieścia dwa, blondyn oczów niebieskich – twarzy pociągłey bez zarostu ubrany w mundur jak inni, kamizelkę kortową po pielata koszulę płócienną – na szyi medlaik matki Boskiey na jedney stronie a na drugiey ? ?, tu żadney inney odzieży

32.Mężczyzna wzrostu średniego – włosów ciemno blond – oczów piwnych twarzy okrągłey bez zarostu lat dwadzieścia dwa szczupły ubrany w mundur jak inni, koszulę i spodnie płócienne, nos ?, tu żadnego więcey ubrania

33.Mężczyzna wzrostu średniego – budowy szczupłey – twarzy pociągłey bez zarostu – włosów ciemnoblond, lat dwadzieścia oczów piwnych ubranyw mundur perkalikową kamizelkę na dnie czarnym, chustka pod szyią perkalikowa na dnie białym – czarne kropki na szyi szkaplerz matki Boskiej medalik – koszulę płocienną i gatki, tu żadnego więcey ubrania

34.Mężczyzna wzrostu średniego – lat dwadzieścia cztery budowy dobrey – włosów ciemnych – twarzy okrągłey – bez zarostu – ubrany w koszulę i gatki z płótna grubego – oczów piwnych – bez żadney więcey odzieży

35.Mężczyzna wzrostu średniego – budowy dobrey – oczów niebieskich – lat dwadzieścia trzy – bez zarostu – ubrany w koszulę płócienną i gacie – bez żadnego więcey ubrania

36.Mężczyzna słuszny – włosów ciemnych – budowy dobrey oczów niebieskich, lat trzydzieści cztery, faworyty, wąsy, broda zarośnięte w całe, twarzy okrągłey – ubrany w palto bronzowe, ? kaftan z krymskich baranków, koszulę cienką i gatki drelichowe w paski białe i niebieskie, na szyi szkpalerz i krzyżyk – bez żadney więcey odzieży

37.Mężczyzna zwrostu średniego – budowy dobrey – twarzy okrągłey blondyn – bez zarostu – oczów niebieskich – lat około dwadzieścia trzy – ubrany w mundur – koszulę i gatki płócienne – na szyi medalik z wizerunkiem matki Boskiey – ma się nazywać Aleksander Krynicki z Mińska jak to nam przed ludźmi przed skonem wyznał, że jest kawaler.

Podpisano Ksiądz Józef Korowiecki Proboszcz Parafii Stanin

 

Akt zgonu poległych sporządził także proboszcz tuchowicki ksiądz Adam Byszewski:

Działo się we wsi Tuchowicz dnia czwartego grudnia tysiąc osmset szesdziesiątego trzeciego roku o godzinie dwunastej w południe. Stawili się Stanisław Lach sołtys z Anii lat trzydzieści osm i Kacper Murawiec lat czterdzieści cztery mający sołtys z Gozdu i oświadczyli iż po zaszłej batalii w dniu drugim bieżącego miesiąca i roku między godziną dwunastą południową a ósmą wieczorową na polach i lesie do Gozdu i Niedźwiadki należących w obrębie parafii Tuchowicz znaleziono dwudziestu dwóch polskich zabitych, różnego wieku i pochodzenia powyższym świadkom ani nikomu w okolicy nieznanych, między którymi jedna była kobieta około lat dwudziestu dwóch mająca po męsku ubrana. Ciała ich zwieziono i pochowano na cmentarzu parafialnym. Po przekonaniu się naocznie o liczbie tudzież i wieku poległych akt ten spisaliśmy stawiającym przeczytali, a gdy ci pisać nie umieją podpisaliśmy sami

Ks. A. Byszewski proboszcz

Rannych miejscowa ludność zabierała do swoich domów – gdzie niektórzy zmarli z ran. Proboszcz, aby uniknąć represji dla pomagających powstańcom spisując akty zgonów pisał „czasowo tamże bawiący”, jednak z treści aktu można się domyślić, że chodzi właśnie o uczestnika bitwy.

Działo się we wsi Tuchowicz dnia piątego grudnia tysiąc osmset sześćdziesiątego trzeciego roku o godzinie drugiej po południu. Stawili się Marcin Kisiel lat sześćdziesiąt i Józef Włodarczyk lat dwadzieścia pięć liczący obaj włościanie gospodarze z Sarnowa i oświadczyli iż w dniu wczorajszym o godzinie siódmej rano umarł w Sarnowie Leon, czasowo tamże bawiący, z nazwiska niewiadomy, mający pochodzić z wsi Kownatek i zostawił tam czworo dzieci, wyglądający na lat trzydzieści. Po przekonaniu się naocznie o zejściu Leona akt ten stawiającym przeczytany, a gdy ci pisać nie umieją przez nas podpisany został

x. A.Byszewski Proboszcz

Działo się we wsi Tuchowicz dnia szóstego grudnia tysiąc osmset sześćdziesiątego trzeciego roku o godzinie dwunastej w południe. Stawili się Szymon Kisiel lat czterdzieści i Andrzej Łazuga lat trzydzieści trzy liczący obaj włościanie gospodarze z Sarnowa i oświadczyli iż w dniu wczorajszym o godzinie ósmej rano umarł w Sarnowie czasowo tamże bawiący Wincenty, z nazwiska niewiadomy, mający około lat dwudziestu siedmiu, tym rodziców nieznanych – bezżenny – miał pochodzić z Suchowoli. Po przekonaniu się naocznie o zejściu Wincentego akt ten stawiającym przeczytany, a gdy ci pisać nie umieją przez nas podpisany został

x. A.Byszewski

W szpitalu w Łukowie w grudniu 1863 zmarli z ran:

• NN lat około 30
• Michał Węgrzyński lat 19, bezżenny, z miasta Gniewoszewa
• Józef Kaliski – służący z Kalisza bezżenny, lat 26
• Być może są to ranni z bitwy pod Zastawiem…