Cmentarze z I wojny światowej – gmina Prawda


W 1915 roku od zachodu przez teren powiatu łukowskiego przeszedł front. Na terenie dawnej, nieistniejącej już gminy Prawda z siedzibą w Stoczku, poległo kilkunastu lub kilkudziesięciu żołnierzy wrogich armii.
Ich groby, w różnym stanie, zachowały się do lat 30-tych XX wieku, a być może niektóre z nich do dziś.
Opisy stanu cmentarzy wojennych w gminie Prawda sporządził 28 stycznia 1930 roku wójt tej gminy. Jego sprawozdania są dość dokładne – spisał napisy z krzyży, a nie ograniczył się jedynie do lakonicznej informacji, że takie napisy istnieją (jak robili to inni wójtowie).
Większość miejsc pochówków nie była porządkowana od lat 1916-17, kiedy to zajęli się nimi żołnierze ze specjalnego Kriegergräberkommando

Zwracają uwagę polsko brzmiące nazwiska umieszczone na krzyżach – Ludwig Cegla, Heinrich Dziudziel czy Josef Powala to z pewnością Polacy walczący w armii zaborczej. Niemcy upamiętnili także miejsca pochówku swoich wrogów, pisząc na krzyżach „Ein russischer Krieger” czy „Ein russisches krieger polnischer Nationalität”.

Jak zauważyli, Polacy nie dbali o groby żołnierzy.
W miesięczniku Ostwach Lukover Feldzeitung z 1917 [1] w artykule pt. Kriegerfriedhösse in Polen, Niemcy zwracali uwagę na ogólne zaniedbanie naszych cmentarzy, oddalonych od wsi, sprawiających wrażenie raczej rzadko odwiedzanych. Pisali o porośniętych trawą grobach i omszałych, starych, pochylonych krzyżach.
Specjalne niemieckie komando zajmujące się grobownictwem stacjonowało w Podzamczu, w obecnym powiecie garwolińskim. To żołnierze stamtąd zakładali i porządkowali miejsca pochówków walczących ze sobą kilka lat wcześniej żołnierzy różnych narodowości. Jak wspominał Carl Baensz z Kriegergräberkommando – „Ileż razy słyszeliśmy „dobry” z ust Polaków, kiedy pracowaliśmy przy grobach„. Często też żołnierze pracujący przy miejscach pochówku spotykali się ze zdziwieniem, tym, jakim szacunkiem zajmowali się grobami towarzyszy, a także niedawnych wrogów [1].

Stan cmentarza wojennego w miejscowości Dębek [2] 
Położenie cmentarza w sadzie maj. państwowego Dębek
Właściciel majątek państwowy 
Wymiary cmentarza
dł. i szer. w metrach
powierzchnia w metrach kwadratowych
3,40×3,65
Czy cmentarz jest ogrodzony i czym ? drewniane barierki
Ilość i rodzaj mogił dwie z armii niemieckiej
Stan mogił średni
Ilość krzyży i betonowych nagrobków dwa krzyże
Czy na krzyżach i nagrobkach są napisy Herman Bohndick
Herman Koczoka (?)
12 komp. Lwd. inf. Reg. 37
Stan cmentarza i rok uporządkowania średni, w 1916 r. ostatni raz uporządkowany
Czy cmentarz wymaga ogrodzenia
a mogiły podwyższenia ziemią
i odarninowania oraz postawienia brakujących krzyży,
bramek, wycięcia krzewów oraz wygracowania ścieżek
i t.p. Wymienić ilość lub wymiar
Wymaga ogrodzenia, podwyższenia mogił
Data i miejsce sporządzenia opisu Stoczek, 28.01.1930

 

Stan cmentarza wojennego w miejscowości Kobiałki Stare [2] 
Położenie cmentarza W końcu wsi Kobiałki Stare, na północnej stronie

drogi ze Stoczka do Łukowa

Właściciel S. Rosa
Wymiary cmentarza
dł. i szer. w metrach
powierzchnia w metrach kwadratowych
8,75×3,20 m
Czy cmentarz jest ogrodzony i czym ? parkanem murowanym z kamienia
Ilość i rodzaj mogił jedna mogiła z armii niemieckiej
Stan mogił dobry
Ilość krzyży i betonowych nagrobków nie ma
Czy na krzyżach i nagrobkach są napisy nie ma
Stan cmentarza i rok uporządkowania dobry, z 1916 r 
Czy cmentarz wymaga ogrodzenia
a mogiły podwyższenia ziemią
i odarninowania oraz postawienia brakujących krzyży,
bramek, wycięcia krzewów oraz wygracowania ścieżek
i t.p. Wymienić ilość lub wymiar
Naprawy żadnej nie potrzeba
Data i miejsce sporządzenia opisu styczeń 1930

 

Stan cmentarza wojennego w miejscowości Zabiele [2] 
Położenie cmentarza pod górę przy szosie wiodącej ze Stoczka do Róży, koło wsi Zabiele
Właściciel J. Markowicz
Wymiary cmentarza
dł. i szer. w metrach
powierzchnia w metrach kwadratowych
3,15 x 2,30
Czy cmentarz jest ogrodzony i czym ? drewniane barierki
Ilość i rodzaj mogił jedna z armii rosyjskiej
Stan mogił dobry
Ilość krzyży i betonowych nagrobków jeden krzyż
Czy na krzyżach i nagrobkach są napisy “Ein russisches krieger polnischer nationalitat”
Stan cmentarza i rok uporządkowania dobry w 1917
Czy cmentarz wymaga ogrodzenia
a mogiły podwyższenia ziemią
i odarninowania oraz postawienia brakujących krzyży,
bramek, wycięcia krzewów oraz wygracowania ścieżek
i t.p. Wymienić ilość lub wymiar
Nie wymaga naprawy
Data i miejsce sporządzenia opisu Stoczek 28.1.1930

Stan cmentarza wojennego w miejscowości Zabiele [2] 
Położenie cmentarza grób położony przy zabudowaniach gospodarczych, na północnej stronie wsi Zabiele
Właściciel M.Rycio
Wymiary cmentarza
dł. i szer. w metrach
powierzchnia w metrach kwadratowych
2,40 x 1,45
Czy cmentarz jest ogrodzony i czym ? drewniane barierki, zniszczone zupełnie
Ilość i rodzaj mogił jedna z armii rosyjskiej
Stan mogił zły, brak ogrodzenia
Ilość krzyży i betonowych nagrobków nie ma
Czy na krzyżach i nagrobkach są napisy “Ein russischer Krieger”
Stan cmentarza i rok uporządkowania ostatnio porządkowany w 1917 r
Czy cmentarz wymaga ogrodzenia
a mogiły podwyższenia ziemią
i odarninowania oraz postawienia brakujących krzyży,
bramek, wycięcia krzewów oraz wygracowania ścieżek
i t.p. Wymienić ilość lub wymiar
wymaga ogrodzenia, podwyższenia mogiły i postawienia krzyża
Data i miejsce sporządzenia opisu  

Stan cmentarza wojennego w miejscowości Róża Stara [2] 
Położenie cmentarza przy drodze ze Stoczka do Jagodnego na południowej stronie we wsi Róża Stara
Właściciel spadkobiercy A. Dziaka
Wymiary cmentarza
dł. i szer. w metrach
powierzchnia w metrach kwadratowych
7 x 10,5
Czy cmentarz jest ogrodzony i czym ? murem z kamienia
Ilość i rodzaj mogił cztery z armii niemieckiej
Stan mogił dobry
Ilość krzyży i betonowych nagrobków cztery krzyże
Czy na krzyżach i nagrobkach są napisy Pietz Gustaw
Holop Otto
Cegla Ludwig
Hübner Otto
Stan cmentarza i rok uporządkowania Dobry, porządkowany ostatnio 1917
Czy cmentarz wymaga ogrodzenia
a mogiły podwyższenia ziemią
i odarninowania oraz postawienia brakujących krzyży,
bramek, wycięcia krzewów oraz wygracowania ścieżek
i t.p. Wymienić ilość lub wymiar
Porządkować na razie nie trzeba
Data i miejsce sporządzenia opisu 28.01.1930

Stan cmentarza wojennego w miejscowości Prawda Nowa [2] 
Położenie cmentarza przy drodze z Prawdy do Mizar
Właściciel J. Basek
Wymiary cmentarza
dł. i szer. w metrach
powierzchnia w metrach kwadratowych
2,35 x 2,60 = 6m2
Czy cmentarz jest ogrodzony i czym ? drewniane barierki
Ilość i rodzaj mogił dwie z armii niemieckiej
Stan mogił dobry
Ilość krzyży i betonowych nagrobków dwa krzyże
Czy na krzyżach i nagrobkach są napisy Nr. 1 “ Ein deutsche Krieger ”
Nr. 2 “ Huzar Maraxa Franz “
Stan cmentarza i rok uporządkowania średni, porządkowany ostatnio w 1923 r
Czy cmentarz wymaga ogrodzenia
a mogiły podwyższenia ziemią
i odarninowania oraz postawienia brakujących krzyży,
bramek, wycięcia krzewów oraz wygracowania ścieżek
i t.p. Wymienić ilość lub wymiar
Poprawy ogrodzenia wymaga
Data i miejsce sporządzenia opisu Stoczek 28.01.1930

Prawdopodobnie to o tych grobach pisał do Gazety Świątecznej

Gazeta Świąteczna : wychodzi w Warszawie na każdą niedzielę. R. 36, 1916, no 45
Stan cmentarza wojennego w miejscowości Zaskwira [2] 
Położenie cmentarza przy moście na rzece Świder, obok drogi prowadzącej z Stoczka do Róży z lewej strony
Właściciel R. Żebrowski
Wymiary cmentarza
dł. i szer. w metrach
powierzchnia w metrach kwadratowych
2 x 3,40
Czy cmentarz jest ogrodzony i czym ? drewniane barierki
Ilość i rodzaj mogił dwie z armii niemieckiej
Stan mogił średni
Ilość krzyży i betonowych nagrobków jeden krzyż
Czy na krzyżach i nagrobkach są napisy “Werum August Oriwa”
“Ladst. Piere Chauvin”
L.dw. inf. Reg. 23
Stan cmentarza i rok uporządkowania średni, uporządkowany ostatnio w 1917 r
Czy cmentarz wymaga ogrodzenia
a mogiły podwyższenia ziemią
i odarninowania oraz postawienia brakujących krzyży,
bramek, wycięcia krzewów oraz wygracowania ścieżek
i t.p. Wymienić ilość lub wymiar
na razie nie wymaga poprawy
Data i miejsce sporządzenia opisu Stoczek, 28.01.1930

Żołnierze byli pochowani w podwójnym grobie polnym. Peter Chauvin zginął 9 sierpnia 1915 roku. Służył w 6. kompanii Landsturm – Infanterie – Regiment 23, w stopniu landsturmmana. August Oriva służył w 8 kompanii Landsturmu. W sierpniu 1930 roku krzyż na grobie był przewrócony. W tym samym roku informowano o planowanym przeniesieniu grobu w sezonie zimowym 1930-31 na cmentarz wojenny w Jedlance. Do tej ekshumacji jednak nie doszło, miała ona zostać przeniesiona na kolejny sezon, a rzeczy osobiste żołnierza miały być przesłane do Ministerstwa Robót Publicznych,
Obaj żołnierze z grobu przy moście na Świdrze zostali ekshumowani i w 1938 roku przeniesieni do pojedynczych grobów na cmentarz parafialny w Stoczku.
Zgodnie z zarządzeniem wojewody lubelskiego z 1939 roku, zarząd miejski w Stoczku miał sprawdzić, czy na krzyżu na grobie znajdował się napis: „Land. Peter Chauvin 6. Kom. L.I.R. 23”. Jeśli go nie było, należało zlecić wykonanie go miejscowemu malarzowi. 18 lipca 1939 roku Wydział Konsularny Ambasady Niemieckiej informował,że rodzina zmarłego zamierza wkrótce odwiedzić grób. [4]

Stan cmentarza wojennego w miejscowości Rosy [2] 
Położenie cmentarza w lasku 30 m. od drogi Róża – Leszczyny
Właściciel P. Rosa
Wymiary cmentarza
dł. i szer. w metrach
powierzchnia w metrach kwadratowych
4,20 x 4,20
Czy cmentarz jest ogrodzony i czym ? ogrodzenie zniszczone
Ilość i rodzaj mogił jedna mogiła armii niemieckiej
Stan mogił dobry
Ilość krzyży i betonowych nagrobków jeden krzyż
Czy na krzyżach i nagrobkach są napisy “Hier ruhen
1) Gefr. Karl Gechwan 9 komp
2) Unteroff. Heinrich Dziudziel
3) Gefr. Josef Powala 7 komp. Ldw
Stan cmentarza i rok uporządkowania wymaga naprawy, ostatnio porządkowany w 1917
Czy cmentarz wymaga ogrodzenia
a mogiły podwyższenia ziemią
i odarninowania oraz postawienia brakujących krzyży,
bramek, wycięcia krzewów oraz wygracowania ścieżek
i t.p. Wymienić ilość lub wymiar
Wymaga ogrodzenia
Data i miejsce sporządzenia opisu Stoczek 28.01.1930

 

Stan cmentarza wojennego w miejscowości Rosy [2] 
Położenie cmentarza w końcu wsi Rosy i Róża Łosiniec przy drodze
Właściciel J. Rosa
Wymiary cmentarza
dł. i szer. w metrach
powierzchnia w metrach kwadratowych
1,90 x 2,40
Czy cmentarz jest ogrodzony i czym ? drewniane barierki
Ilość i rodzaj mogił jedna z armii niemieckiej
Stan mogił średni
Ilość krzyży i betonowych nagrobków jeden krzyż
Czy na krzyżach i nagrobkach są napisy Böher Emil
Stan cmentarza i rok uporządkowania ostatnio porządkowany w 1917, stan średni
Czy cmentarz wymaga ogrodzenia
a mogiły podwyższenia ziemią
i odarninowania oraz postawienia brakujących krzyży,
bramek, wycięcia krzewów oraz wygracowania ścieżek
i t.p. Wymienić ilość lub wymiar
naprawy nie wymaga
Data i miejsce sporządzenia opisu Stoczek 28.01.1930

 

Stan cmentarza wojennego w miejscowości Rosy [2] 
Położenie cmentarza przy drodze Róża Leszczyny w lasku sosnowym
Właściciel W. Rosa
Wymiary cmentarza
dł. i szer. w metrach
powierzchnia w metrach kwadratowych
2,40 x 1,80
Czy cmentarz jest ogrodzony i czym ? ogrodzenia nie ma 
Ilość i rodzaj mogił jedna z armii niemieckiej
Stan mogił zły
Ilość krzyży i betonowych nagrobków jeden kzyż
Czy na krzyżach i nagrobkach są napisy Hier ruht Ers. Res Karl Gräf 8 komp Inf. Reg. 22
Stan cmentarza i rok uporządkowania zły, porządkowano ostatnio w 1917 r.
Czy cmentarz wymaga ogrodzenia
a mogiły podwyższenia ziemią
i odarninowania oraz postawienia brakujących krzyży,
bramek, wycięcia krzewów oraz wygracowania ścieżek
i t.p. Wymienić ilość lub wymiar
wymaga ogrodzenia, podwyższenia mogiły
Data i miejsce sporządzenia opisu Stoczek, 28 stycznia 1930

[1] Ostawch Lukower Felzeitung 3/1917
[2] Na podstawie Urząd Wojewódzki Lubelski; 3229 Stan i remont cmentarzy wojennych na terenie woj. lubelskiego
[3] Ryciny na podstawie rysunków z materiałów Archiwum Państwowego w Lublinie; Urząd Wojewódzki Lubelski; 3236 Plany cmentarzy wojennych na terenie woj. lubelskiego
[4] Urząd Wojewódzki Lubelski; 3234 Sprawy niemieckich mogił i cmentarzy wojennych

 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Time limit is exhausted. Please reload CAPTCHA.