Cmentarze z I wojny światowej – gmina Prawda

W 1915 roku od zachodu przez teren powiatu łukowskiego przeszedł front. Na terenie dawnej, nieistniejącej już gminy Prawda z siedzibą w Stoczku, poległo kilkunastu lub kilkudziesięciu żołnierzy wrogich armii.
Ich groby, w różnym stanie, zachowały się do lat 30-tych XX wieku, a być może niektóre z nich do dziś.
Opisy stanu cmentarzy wojennych w gminie Prawda sporządził 28 stycznia 1930 roku wójt tej gminy. Jego sprawozdania są dość dokładne – spisał napisy z krzyży, a nie ograniczył się jedynie do lakonicznej informacji, że takie napisy istnieją (jak robili to inni wójtowie).
Większość miejsc pochówków nie była porządkowana od lat 1916-17, kiedy to zajęli się nimi żołnierze ze specjalnego Kriegergräberkommando

Zwracają uwagę polsko brzmiące nazwiska umieszczone na krzyżach – Ludwig Cegla, Heinrich Dziudziel czy Josef Powala to z pewnością Polacy walczący w armii zaborczej. Niemcy upamiętnili także miejsca pochówku swoich wrogów, pisząc na krzyżach „Ein russischer Krieger” czy „Ein russisches krieger polnischer Nationalität”.

Jak zauważyli, Polacy nie dbali o groby żołnierzy.
W miesięczniku Ostwach Lukover Feldzeitung z 1917 [1] w artykule pt. Kriegerfriedhösse in Polen, Niemcy zwracali uwagę na ogólne zaniedbanie naszych cmentarzy, oddalonych od wsi, sprawiających wrażenie raczej rzadko odwiedzanych. Pisali o porośniętych trawą grobach i omszałych, starych, pochylonych krzyżach.
Specjalne niemieckie komando zajmujące się grobownictwem stacjonowało w Podzamczu, w obecnym powiecie garwolińskim. To żołnierze stamtąd zakładali i porządkowali miejsca pochówków walczących ze sobą kilka lat wcześniej żołnierzy różnych narodowości. Jak wspominał Carl Baensz z Kriegergräberkommando – „Ileż razy słyszeliśmy „dobry” z ust Polaków, kiedy pracowaliśmy przy grobach„. Często też żołnierze pracujący przy miejscach pochówku spotykali się ze zdziwieniem, tym, jakim szacunkiem zajmowali się grobami towarzyszy, a także niedawnych wrogów [1].

Prawdopodobnie to o tych grobach pisał do Gazety Świątecznej

Żołnierze byli pochowani w podwójnym grobie polnym. Peter Chauvin zginął 9 sierpnia 1915 roku. Służył w 6. kompanii Landsturm – Infanterie – Regiment 23, w stopniu landsturmmana. August Oriva służył w 8 kompanii Landsturmu. W sierpniu 1930 roku krzyż na grobie był przewrócony. W tym samym roku informowano o planowanym przeniesieniu grobu w sezonie zimowym 1930-31 na cmentarz wojenny w Jedlance. Do tej ekshumacji jednak nie doszło, miała ona zostać przeniesiona na kolejny sezon, a rzeczy osobiste żołnierza miały być przesłane do Ministerstwa Robót Publicznych,
Obaj żołnierze z grobu przy moście na Świdrze zostali ekshumowani i w 1938 roku przeniesieni do pojedynczych grobów na cmentarz parafialny w Stoczku.
Zgodnie z zarządzeniem wojewody lubelskiego z 1939 roku, zarząd miejski w Stoczku miał sprawdzić, czy na krzyżu na grobie znajdował się napis: „Land. Peter Chauvin 6. Kom. L.I.R. 23”. Jeśli go nie było, należało zlecić wykonanie go miejscowemu malarzowi. 18 lipca 1939 roku Wydział Konsularny Ambasady Niemieckiej informował,że rodzina zmarłego zamierza wkrótce odwiedzić grób. [4]

[1] Ostawch Lukower Felzeitung 3/1917
[2] Na podstawie Urząd Wojewódzki Lubelski; 3229 Stan i remont cmentarzy wojennych na terenie woj. lubelskiego
[3] Ryciny na podstawie rysunków z materiałów Archiwum Państwowego w Lublinie; Urząd Wojewódzki Lubelski; 3236 Plany cmentarzy wojennych na terenie woj. lubelskiego
[4] Urząd Wojewódzki Lubelski; 3234 Sprawy niemieckich mogił i cmentarzy wojennych