Przeminęło z wiatrem – wiatraki w powiecie łukowskim

Kilkadziesiąt lat temu wiatraki były nieodłącznym elementem krajobrazu wiejskiego, a wizyta w młynie była nie lada wydarzeniem, nie tylko dla najmłodszych. Stopniowo młyny wiatrowe były zastępowane przez młyny motorowe, część z nich powstała na podbudowie wiatraków. Usuwano z nich śmigi, nieużytkowane niszczały, rozpadały się lub były rozbierane. Do obecnych czasów pozostały na terenie powiatu dwa wiatraki, w stosunkowo mało zmienionej formie, w Okrzei – kolonia Rowiny i w Jakuszach.

Młyn wiatrowy obsługiwał kilka okolicznych wsi. Młynarz, za mielenie zboża,  pobierał zapłatę w naturze, a także określoną stawkę finansową. Profesja młynarza przekazywana była z ojca na syna, z pokolenia na pokolenie

 O ilości młynów w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku świadczą rozporządzenia wydawane w  latach 1917-18  przez władze niemieckie, które dopuszczały do użytku wiatraki(oprócz tego także młyny wodne)
– młyn monopolowy Borensztajna w Łukowie
– młyn Starka w Stoczku
– wiatrak Karasińskiej w Zimniej Wodzie
– wiatrak Stanisława Lewickiego w Ławkach
– wiatrak Dąbrowskiego w Zalesiu
– wiatrak Owczarskiego w Sięciaszce
– wiatrak Antoniego Radomyskiego w Rogalach
– wiatrak Andrzejaka / Marii Andrzejak w Szaniawach Poniatach
– wiatrak Andrzeja Dziendzika i Antoniego Kota Trzebieszowie
– wiatrak Józefa Kota w Trzebieszowie
– wiatrak Józefa Pszczółkowskiego w Rolach
– wiatrak  Piotra Głuchowskiego w Turzychrogach
– wiatrak Wojciecha Piotrowicza w Celinach
– wiatrak Bergera w Aleksandrowie
– wiatrak  Karola Pułkowskiego w Łazach
– wiatrak Macieja Ekielskiego w Wierzejkach
– wiatrak Piotra Głuchowskiego w Jakuszach
– wiatrak Ludwika Tchorzewskiego w Mikłusach
– wiatrak Szafrankowskiego w Smolance
– wiatrak Adama Karasińskiego w Ernestynowie
– wiatrak Bronisława Kucharskiego w Sobiskach
–wiatrak N.Nirenbergera w Czarnej
– wiatrak Maja w Charlejowie
– wiatrak Karola Dąbrowskiego w Tuchowiczu
– wiatrak Michała Kiełczykowskiego w Góździe Włość
– wiatrak Bombińskiego w Szyszkach
– wiatrak Nowaka w Wólce Zastawskiej
– wiatrak Kozłowskiego w Woli Kisielskiej
– wiatrak Maciejewskiego w Lisikierzu
– wiatrak Listopada w Guzdku
– wiatrak Staniszewskiego w Kamionce
– wiatrak Arasimowicza w Świdrze
– wiatrak Kirszenbauma w Wilczyskach
– wiatrak Juncza we Wnętrznem
– wiatrak Kosinarskiego w Germanisze
– wiatrak Marianny Dudy w Kasyldowie
– wiatrak Adama Jakubaszka w Podosiu
– wiatrak Jana Mućki w Jarczówku
– wiatrak Gołaska w Wygodzie
– wiatrak Bobra w Adamowie
– wiatrak Szczepana Gołębiewskiego w Hordzieżce
– wiatrak Mieczysława Ciechowskiego w Okrzei
– wiatrak Wojtarowicza w Okrzei
– wiatrak Grudzińskiego w Okrzei
– wiatrak Karola Ochalskiego w Okrzei
– wiatrak Wachowicza w Woli Okrzejskiej
– wiatrak Góreckiego w Woli Okrzejskiej
– wiatrak Wojryckiego w Hucie
– wiatrak Mikińskiego w Radoryżu Smolanym
– wiatrak Rojewskiej w Hucie
– wiatrak Aleksandra Skwarka w Radoryżu Kościelnym
– wiatrak Szul-Holnickiego w Krzywdzie
– wiatrak Józefa Wardaka w Goździe Szlacheckim
– wiatrak Antoniego Suśniaka w Zastawiu
– wiatrak Konstantego Doblewskiego w Fiukówce
– wiatrak Jana Szyżorskiego w Kożuchówce
– wiatrak Piotra Zembrzyckiego w Krzówce
– wiatrak Feliksa Wójcika w Dworni
– wiatrak Józefa Pietrzaka w Feliksinie
– wiatrak Józefa Kruszewskiego i Jana Grzybowskiego w Ciechominie Podworskim
– wiatrak Józefa Rybickiego w Baczkowie
– wiatrak Szymona Mieszkórka w Byźcu
– wiatrak Walentego Krawczyka w Łomnicy
– wiatrak Szymona Wójcika w Ksawerynowie
– wiatrak Stanisława Kieliszka w Grudzi-Budki
– wiatrak Staniszewskiego w Starej Róży
– wiatrak Józefa Capa w Trzebieszowie
– wiatrak Czechowskiego w Okrzei
Każdy właściciel lub dzierżawca młyna zobowiazany był posiadać specjalny patent.
Musiał też prowadzić książkę kontroli, w której zapisywał wszystkich, którzy posiadali specjalne zezwolenie na mielenie, wystawione przez magistrat lub wójta.
Młyn mógł być czynny jedynie od 6 rano do 20.00. Nie było dozwolone mielenie w nocy, w niedzielę i święta.
Za 1 pud (16,38 kg) zboża zmielonego na razówkę, młynarz pobierał 70 fenigów, za zboże, które miało być zmielone na 94%, za 1 pud – 80 fenigów. Były to ceny ustalone urzędowo i młynarz nie mógł pobierać wyższych stawek.
za każdy pud zboża, które zostało zmielone, młynarz opłacał 30 fenigów podatku monopolowego.
Młynarz mógł mleć jedynie żyto.
W 1917 roku zgodnie z rozporządzeniami Cesarsko Niemieckiego Naczelnika Powiatu chłopu posiadajacemu własne gospodarstwo, na każdą osobę w rodzinie, można było w miesiącu zużyć 18 polskich funtów ( 1 polski funt – 500g) na chleb, a robotnikom „na ordynarji” po 22 polskich funtów zboża na chleb.
Nieposiadający własnego gospodarstwa pobierali na głowę 137 gram mąki na chleb. Mieli też wydawane odpowiednie kartki na zakup chleba.

Władze niemieckie decydowały o otwieraniu i zamykaniu poszczególnych wiatraków. Te które miały pozostać zamknięte, musiały mieć zdjęte śmigi oraz zdemontowane najważniejsze części.

W latach 60. i 90. dokonano opisu niektórych młynów w powiecie łukowskim, sporządzono dokumentację fotograficzną i założono karty zabytków.

Wiatrak koźlak w Wierzejkach.
Rok budowy: 1916
Właściciel: 1967 Edmund Ekielski 

Fot. M.Mickiewicz, 1967

Fot. M.Mickiewicz, 1967
Wiatrak w Charlejowie
Rok budowy: XX wiek
Przebudowa: 1931
Właściciel: Zygmunt Kubicki, Józef Kubicki, w 1967 Wiktoria Kubicka
Zlokalizowany był w północno-wschodniej części wsi. Był czynny do połowy lat 50. XX wieku. Do dziś po wiatraku zachował sie kamień młyński o średnicy 1,30m i kamienny fundament w kształcie krzyża równoramiennego.

Fot. M.Mickiewicz, 1967
Wiatrak w Ernestynowie
Rok budowy: 1899
Właściciel: 1967 Kazimiera Karasińska

Fot. M.Mickiewicz, 1967
Wiatrak koźlak w Okrzei
Rok budowy: 1898
Właściciel: 1992 Marian Wojtasiewicz
( inf. J. Maraśkiewicz, 1992)
Wybudowany w centrum wsi w 1898 roku. W 1938 roku Józef Wojtasiewicz przeniósł go na obecne miejsce (Rowiny) przy pomocy majstra Kilińskiego
Do 1957 roku pracował wyłącznie na wiatr. Śmigi zdjęto w 1980 roku. Pierwszy właściciel nieznany. Józef Wojtasiewicz prowadził przemiał zboża na razówkę, ospę i sporadycznie na mąkę pytlową.
Pobierał wynagrodzenie w naturze – 10% odsypu lub 1,5 zł. za kwintal. Później według obowiązujących cenników.
Z usług wiatraka korzystali mieszkańcy Okrzei, Huty Dąbrowa i Woli Okrzejskiej. Zapotrzebowanie nie było duże, ze względu na dużą ilość wiatraków.
Maksymalna wydajność wiatraka dochodziła do 250 kg razówki na godzinę.
Józef Wojtasiewicz uczył się młynarstwa od ojca, który posiadał młyn na kolonii Szczepaniec.
Młynarze mieszkali w trzybudynkowej zagrodzie oddalonej od wiatraka o ok. 100 m. Przed wojną posiadali 6 hektarów ziemi.
Do 1972 roku wiatrak działał wyłącznie na wiatr.
Obiekt palił się dwukrotnie od uderzenia pioruna.
Na mącznicy znajdują się trzy obrazki: Matki Boskiej Zebrzydowskiej, św. Antoniego z Padwy z Dzieciątkiem Jezus, trzeci – nieczytelny. Na tej belce znajduje się też inskrypcja pisana ołówkiem „Boże pobłogosław nam tę mąkę pytlową”.

Fot. M.Mickiewicz, 1967
fot.. J. Maraśkiewicz, 1992

fot. i inf. J. Maraśkiewicz, 1992
Wiatrak koźlak, później młyn w Gołaszynie
Rok budowy: 1900, 1953-55
Właściciel: 1992 Jan Dąbrowski
(fot. i inf. J. Maraśkiewicz, 1992)
Wybudowany około 1900 w Gręzówce przez Bolesława Dąbrowskiego. Do Gołaszyna przeniesiony w 1914 roku. Profesja przekazywana z pokolenia na pokolenie. Bolesław pobierał nauki u Lubeckiego w Domanicach, w folwarku Ławki. Do końca okresu międzywojennego był w posiadaniu Tadeusza Dąbrowskiego. Na początku lat 90. przekazany Janowi Dąbrowskiemu.
Do przemiału używano tzw. mazurów o średnicy 1m. Wyłącznie na wiatr pracował do 1952 roku. Później gruntownie przebudowany, na młyn elektryczny. Budynek obniżono o jedną kondygnację. W 1954 roku dostawiono z boku magazynek i wymieniono walce.  W 1992 roku pracował jeszcze jako młyn elektryczny do przemiału pszenicy na walcach i śruty w kamiennym mlewniku.

fot. J. Maraśkiewicz, 1992

fot. J. Maraśkiewicz, 1992
Wiatrak koźlak w Celinach gm. Trzebieszów
Rok budowy: XX wiek
Właściciel: 1967 Stefan Celiński

Fot. M.Mickiewicz, 1967
Wiatrak w Trzebieszowie
Rok budowy: XX wiek
Przebudowany: 1928

Właściciel: 1967 Aleksander Kot

Fot. M.Mickiewicz, 1967
Wiatrak koźlak w Wesołówce
Rok budowy: koniec XIX wieku
Właściciel: 1985 Zofia Goławska p.v. Bielecka

Zbudowany dla rodziny Gołębiów w XIX wieku. W 1913 roku odkupiony za sumę 110 zł przez Józefa Bieleckiego, który młynarskiego fachu nauczył się od ojca, który posiadał wiatrak w Staninie. Po  śmierci Józefa Bieleckiego, w 1962 roku, wiatrak użytkowany był przez jego syna, niezgodnie z przeznaczeniem – jako magazyn.
Przed II wojną światową zmieniono pokrycie dachu. Średnio co 10 lat wymieniano śmigi.
Działalność usługową prowadzono do lat 60. XX wieku.
Młynarz  z rodziną mieszkali w niewielkiej dwutraktowej, czteropomieszczeniowej chałupie ustawionej szczytowo do drogi. Właściciel wiatraka miał 3 hektarowe gospodarstwo. 

Fot. M.Mickiewicz, 1967
fot. A. Maraśkiewicz, 1985

fot. A. Maraśkiewicz, 1985
Wiatrak koźlak w Woli Gułowskiej
Rok budowy: 1920, przestawiony
Właściciel: 1967, Zygmunt Malinowski

Fot. M.Mickiewicz, 1967
Wiatrak koźlak w Woli Bystrzyckiej
Rok budowy: 1920
Właściciel: 1967, Florian Grochowski

Fot. M.Mickiewicz, 1967
Wiatrak koźlak w Tuchowiczu
Rok budowy: XIX w.
Właściciel: 1967, Jan Dąbrowski

Fot. M.Mickiewicz, 1967
Wiatrak koźlak w Jakuszach
Rok budowy: 1914
Właściciel 1967 Florian Głuchowski

Wiatrak wybudowany około 1880 roku w Wierzejkach dla Ekielskiego. W 1914 roku zakupiony przez Bronisława Głuchowskiego i przeniesiony do Jakuszy. W czasie II wojny światowej nieczynny. Pracował do 1970 roku wyłącznie na wiatr.
Wiatrak obsługiwał Jakusze, Wierzejki, Tęczki, Grochówkę, Leszczankę. Klient otrzymywał przemiał ze swojego zboża. Mielono mąkę pytlową, razówkę i ospę. Początkowo mielono przy pomocy „francuzów”, później kamieni nalewnych, po wojnie walcami. Wydajność wiatraka, na kamieniach, przy zachodnim wietrze dochodziła do 250 kg/ h. Młynarz pobierał wynagrodzenie w wysokości 10% przemiału oraz pieniądze.
Młynarz Bronisław Głuchowski uczył się zawodu u wójta Gońskiego w Mrozach. Umiejętności przekazał synowi.
Przed wojną młynarz utrzymywał się z wiatraka i posiadał 6 hektarów pola. Zagroda obok wiatraka złożona była z domu oraz stodoły z oborą. (fot. i inf. J. Maraśkiewicz, 1992)
fot. M. Mickiewicz 1967
fot. J. Maraśkiewicz, 1992
fot. J. Maraśkiewicz, 1992
fot. J. Maraśkiewicz, 1992
fot. J. Maraśkiewicz, 1992
fot. J. Maraśkiewicz, 1992
fot. J. Maraśkiewicz, 1992
Wiatrak koźlak w Kamionce
Zlokalizowany był na północny-wschód od zabudowań wsi.
Powstał prawdopodobnie w okresie międzywojennym przez Aleksandra Kaniewskiego. Po II wojnie światowej zakupiony przez Jana Mroza. Wiatrak był czynny w pierwszych latach powojennych. Uszkodzony przez wichurę i rozebrany, Zachowały się dwa kamienne młyńskie koła o średnicy 1,2m
Wiatrak koźlak w Rolach
Zlokalizowany był na zachód od zabudowań wsi. Wzniesiony w 1916 roku przez Antoniego Gołębiowskiego. Działał jeszcze w latach 50. XX wieku. Obecnie pozostały po nim jedynie dwa kamienie młyńskie.
Wiatrak koźlak w Szczygłach Dolnych
Zlokalizowany był na zachodnim skraju zabudowań wsi. zniesiony w okresie międzywojennym. Był własnością Jana i Wacława Szczygielskiego. Był czynny jeszcze w pierwszych latach po II wojnie światowej. W 1980 roku przerobiony na garaż.

Źródła:
Karty zabytków
P.Czepas. Katalog zabytków budownictwa przemysłowego w Polsce. Tom VII Województwo Lubelskie. Zeszyt 3 Powiat łukowski
Gazeta Urzędowa Powiatu Łukowskiego : urzędowy organ ogłoszeń – z lat 1917-1918

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Time limit is exhausted. Please reload CAPTCHA.