Wielka Wojna – wysiedlenia z powiatu łukowskiego
![](http://zastawie-netau.net/wp-content/uploads/2019/03/gubernia-300x298.jpg)
W maju 1915 roku ruszyła ofensywa austro-niemiecka, która doprowadziła do przełamania frontu i do odwrotu Rosjan z Królestwa Polskiego. Wraz z wojskiem ewakuować miały się urzędy, instytucje, urzędnicy i ich rodziny. Na mocy rozporządzenia Rady Ministrów wywożone w głąb Rosji miały być też cenne pod względem państwowym i wszystko co mogłoby stać się zdobyczą dla wroga.
Ewakuacją została też objęta ludność cywilna.
Pierwsze deportacje odbywały się już w drugiej połowie 1914, a na masową skalę Polacy byli wywożeni w głąb Imperium od czerwca 1915 roku.
Początkowo ewakuowani byli urzędnicy, pracownicy instytucji oświatowych, banków, pracownicy wywożonych fabryk. Później masowo wywożono zwłaszcza ludność Kongresówki – mieszkańców guberni łomżyńskiej, płockiej, suwalskiej i lubelskiej.
Gubernator lubelski Ilja Sterlingow swoim obwieszczeniem z dnia 7 czerwca 1915 zarządził ewakuację. Straszono też ludność cywilną żołnierzami niemieckimi, którzy mieli grabić, gwałcić i palić wsie.
![](http://zastawie-netau.net/wp-content/uploads/2019/03/wysiedlenia.png)
Tymczasem to właśnie żołnierze rosyjscy otrzymali rozkaz pozostawiania po sobie pustej ziemi. Mieli palić i niszczyć wszystko, co mogłoby zostać wykorzystane przez nieprzyjaciela.
Ewakuacja ludności odbywała się tu na ogół według jednego schematu. Przed samym odejściem wojsk rosyjskich w danej miejscowości zjawiali się Kozacy, którzy wypędzali mieszkańców z ich domostw, podpalali zabudowania, a ludność pędzili przed sobą lub wywozili koleją. Niektórzy mieszkańcy uchodzili do lasów i tam czekali na odejście Rosjan.
Dla tych,którym nie udało się ukryć kresem tułaczki były m.in. gubernie mohylewska, kijowska, mińska, kałuska, twerska, moskiewska, tamborska, kazańska, penzeńska, tulska…
![](http://zastawie-netau.net/wp-content/uploads/2019/03/mochylewska-1024x1019.jpg)
www.wikipedia.pl
Bieżeńców opieką objął Centralny Komitet Obywatelski Królestwa Polskiego w Rosji i inne organizacje pomocowe.
Rolą CKO była m.in pomoc polskim jeńcom i wygnańcow, reprezentowanie interesów Polaków w Rosji i organizacja życia społecznego jednoczącego się państwa polskiego.
Niezwykle trudno dziś oszacować ilu mieszkańców powiatu łukowskiego zostało wygnanych ze swoich domów i trafiło wgłąb Rosji. Istnieją opracowania dotyczące guberni lubelskiej [1] [2], jednak nie obejmują one terenu powiatu łukowskiego, a jedynie 10 powiatów, które przed 1912 rokiem tworzyły tą gubernię.Wiadomo, że z guberni lubelskiej ewakuowano w sumie około 50 tysięcy osób
Na podstawie zachowanej w Archiwum Akt Nowych dokumentacji z zespołu Centralny Komitet Obywatelski Królestwa Polskiego [w Piotrogrodzie] podać można listę zaledwie kilkunastu uchodźców z powiatu łukowskiego
Nr karty | Nazwisko i imię | Domownicy | Skąd pochodzi | Obecny adres | Data rejestracji | Uwagi | ||||
Żona i rezydenci | Dzieci | Gmina lub Miasto | Wieś lub Adres | |||||||
do lat 5 | 5-14 lat | 14-17 | ||||||||
250 | Wyszyński Józef | 2 | 2 | 3 | – | Łuków | – | Gubernia kałuska, powiat kozielski, Suchinicze | 08.12.1915 | |
252 | Karaskiewicz Helena | 1 | 1 | 2 | Gułów | Adamów | Gubernia twerska, powiat rżewski, Rżew | 21.12.1915 | ||
834 | Makuła Józef | 1 | 1 | 2 | – | Wojcieszków | Burzec | Gubernia moskiewska, powiat podolski, Mołodja CKO Schronisko |
11.1.1915 | |
835 | Kornas Józef | 1 | 2 | – | Gułów (wpisane Gułowo) | Wojcieszków | Gubernia moskiewska, powiat podolski, Mołodja CKO Schronisko |
11.1.1916 | ||
836 | Adamczuk Józef | 1 | – | – | 1 | Serokomla | Charlejów (wpisane Karlejów) | Gubernia moskiewska, powiat podolski, Mołodja CKO Schronisko |
11.1.1916 | |
837 | Salamucha Wojciech | 1 | 2 | 2 | – | Gułów | Wola Gułowska | Gubernia moskiewska, powiat podolski, Mołodja CKO Schronisko |
11.1.1916 | |
838 | Ponikowski Szymon | 1 | – | 2 | 2 | Syrokomla | – | Gubernia moskiewska, powiat podolski, Mołodja CKO Schronisko |
11.1.1916 | Syn Tomasza. W lipcu 1917 roku – żołnierz armii czynnej transportu 36 armiejskiego korpusu |
1819 | Machnia Jan | – | – | – | Wojcieszków | Burzec | Gubernia moskiewska, powiat podolski, Mołodja CKO Schronisko |
10.12.1916 | ||
3418 | Grabowska Apolonja | 2 | 1 | 3 | 1 | stac. Łuków | – | Gubernia twerska, powiat rżewski, Rżew, ul. Szosejna d. Kutukowa | 15.1.1916 | |
3419 | Smoleńska Klementyna | – | 1 | – | – | Wojcieszków | Burzec | Gubernia tamborska, powiat kozłowski, Kozłów ul. Odrzoliczba d. Stepanowa | 10.1.1916 | |
3420 | Bednarczyk Stanisław | – | – | – | – | Dąbie | Dąbie | Gubernia twerska, powiat rżewski, Rżew | 19.1.1916 | |
3421 | Grabowski Stanisław | 1 | – | – | – | Łuków | Gubernia twerska, powiat rżewski, Rżew ul. Szosejna d. Kututowa | 25.1.1916 | ||
5253 | Boryja Antoni | – | – | – | – | Dąbie | Dąbie | Gubernia parczeńska, Bezsonówka | 9.1.1916 | |
5255 | Zaczek Ignacy (Zowczak ?) |
– | – | – | – | Gułów | Wola Okrzejska | Gubernia moskiewska, powiat podolski, Mołodja | 16.1.1916 | |
5256 | Piskorski Aleksander | 1 | – | 2 | Łuków | Gubernia moskiewska, powiat moskiewski, Schronisko CKO Bogorodek (?) | 13.2.1916 | |||
5257 | Majtczak Józef | 1 | – | – | 1 | Łuków | Gubernia jarosławska,Dziatkowo, przystań d. Wachrowiejewa | 30.1.1916 | ||
6833 | Gruszecka Bronisława | 3 | – | – | – | Krasusy | Gubernia tambowska, powiat lipecki, Lipeck, dom Kałmykowa | 8.2.1916 | ||
8036 | Kowalska Helena | – | – | – | – | Ciechomin | Prawda | Gubernia kazańska, powiat cywilski, Czwatczyki | 9.3.1916 | |
8037 | Mościcka Tekla | – | – | – | – | Trzebieszów | Szaniawy Poniaty | Gubernia penzeńska, Bekmanowo | 30.1.1916 | |
8616 | Zientara Antoni | – | – | – | – | Łuków | Gubernia kazańska, Jadryń | 21.3.1916 | ||
8617 | Szulecka Aleksandra | – | 1 | 2 | – | Adamów | Okrzeja (wpisane Orzeja) | Gubernia tulska, powiat Jefrenów, stacja kolejowa | 9.1.1916 | |
Kochańska Karolina | – | – | siostra | – | Adamów | Okrzeja | Gubernia tulska, powiat Jefrenów, stacja kolejowa | 9.1.1916 | ||
8819 | Wasak Stanisław | – | – | – | – | Gołąbki | Cieżkowice | Gubernia tulska, powiat bielawski, Bielów | 29.4.1916 | |
8820 | Ładny Feliks | – | – | – | – | St. Łuków | Gubernia tulska, powiat bielawski, Bielów | 30.4.1916 | ||
8821 | Fiedoruk Aleksy | 1 | 2 | st. Łuków | Gubernia tulska, powiat bielawski, Bielów, ul. Maleszna | 3.5.1916 | ||||
8822 | Wysokiński Józef | – | – | – | – | Jakusze | Grochówka | Gubernia tulska, powiat bielawski, Bielów | 28.4.1916 | |
9739 | Szczygielski Jan | Ulan | Ulan | Tambów (jedzie do wsi Bolina) | 10.2.1916 | |||||
9740 | Chruscel Marjanna | Łuków (wpisane Łukowo) | Gubernia tambowska, powiat kozłowski, Kozłów | 26.2.1916 | ||||||
9741 | Machnia Zofia | 1 | 1 | 2 | – | Adamów | Gułów | Pachatnyj Ugoł | 4.3.1916 | |
11002 | Kubiak Antoni | – | – | – | – | Wojcieszków (wpisane Ojcieszków) | Wola Rowińska | Powiat Lipecki, Samowiec Wielki | 13.5.1916 |
Nazwiska osób, które w 1918 przez specjalne punkty zbiorcze m.in. w Wilnie, Dźwińsku, czy Baranowiczach chciały wrócić do kraju znaleźć można w prasie z tego okresu.
Nazwisko i imię | Wiek | Zawód | Skąd wraca? | Dokąd wraca | Do kogo wraca | Rok |
Grunberg Szyja | 43 | szewc | Wilno | Adamów | 1918 | |
Matterman Chaim | 42 | ślusarz | Wilno | Adamów | 1918 | |
Srebro Berko | 43 | szewc | Wilno | Łuków | 1918 | |
Brzozowska Bronisława z dwojgiem dzieci | Dźwińsk | Bronisławów, gmina Serokomla | do ojca Konstantyna Szarzewskiego | 1918 | ||
Warowny Franciszek | Dźwińsk | Radoryż | do ojca Antoniego Warownego | 1918 | ||
Filipek Michał | Dźwińsk | Harlejów gmina Serokomla | 1918 | |||
Wrzosek Jan z żoną Teofilą | 47 | Baranowicze | Zakępie, gm. Serokomla | 1918 | ||
Edward Jan z żoną Matyldą i dwójką dzieci | mąż 40 lat, żona 30 | Baranowicze | Józefów gm. Serokomla | 1918 | ||
Kessnerowa z Diestechaftów Karolina z synem | 40 | Baranowicze | Aleksandrów gm. Gołąbki | 1918 | ||
Neumann Wilhelm z żoną Ludwiką | mąż 55 lat, żona 50 | właściciel ziemski | Baranowicze | Aleksandrów gm. Gołąbki | 1918 | |
Trif Mojżesz | 40 | krawiec | Wilno | do Adamowa | 1918 | |
Broniek Michał | 26 | parobek | Baranowicze | Nowinki | do żony Feliksy | 1918 |
Artykuł nie wyczerpuje w pełni tematu wysiedleń z ziemi łukowskiej w czasie I wojny światowej, a jedynie go sygnalizuje.
[1] Głaz Alicja; Ewakuacja ludności cywilnej z Lubelszczyzny latem 1915 r
[2] Dmitruk Stefan; Ewakuacja ludności z Królestwa Polskiego i zachodnich guberni Rosji podczas I wojny światowej
Dodaj komentarz